Boominscripties in het Planken Wambuis

Boominscripties in het Planken Wambuis

Tijdens een wandeling in 2002 in het Planken Wambuis werd mijn aandacht getrokken door enkele boominscripties die vanaf het pad duidelijk zichtbaar waren. Het waren initialen met jaartallen variërend van 1893 tot 1922. Ik heb er direct een foto van gemaakt. Bij elke volgende wandeling zag ik er wel weer een paar nieuwe, soms met versieringen, de een nog uitbundiger dan de ander.

De eigenschappen van de boomschors en de gezondheid van de boom bepalen na zoveel jaren in hoofdzaak de leesbaarheid van de inscriptie of kerving. De meeste inscripties zijn nog duidelijk leesbaar, veel zijn er met een beetje fantasie nog te ontcijferen en de rest is van oorsprong niet goed gekerfd of is in de loop van de tijd vervormd of aangetast.

Inmiddels had ik er al zoveel gevonden dat ik in 2016 heb besloten alle bomen van de lanen rondom de Putheide per stuk te onderzoeken naar inscripties, ongeacht of ze nog goed te lezen waren of niet en tegelijk van elk de positie vast te leggen met de GPS. Met nog een nacontrole in 2018 was het resultaat als volgt:
Planken Wambuisweg 46 stuks
Nieuw Reemsterlaan 54 stuks
Oud Reemsterlaan 217 stuks

Vanwege het grote aantal in dit betrekkelijk klein gebied drong de vraag zich op of dit verschijnsel zich ook zou voordoen in de omringende lanen. Het resultaat was overtuigend:
Harderwijkerweg 35 stuks, Oude Harderwijkerweg 35 stuks, daarbuiten nihil, maar de Oud Reemsterlaan steekt hier met kop en schouders boven uit (Zie de tracklogs per laan).
Op de bomenlaan tegenover de Kruislaan vond ik er enkele (5), waarvan ik er een (GJVDB 1910)  al vele malen had gezien en er nader op terugkom.

De vraag blijft, waarom zo’n groot aantal inscripties in dit gebied en nergens anders, voor zover mij bekend.
Een paar in het oog springende feiten mede ontleend aan: Historisch Cahier Ede: “Een oase in de wildernis” -  Geschiedenis van Planken Wambuis -:
- Op bladzijde 48 staat een foto van de put op de Puthei met drinkbakken voor de schapen. Op de achtergrond de jonge bomenlaan op de Planken Wambuisweg, waarbij wordt opgemerkt dat de foto vóór 1900 gemaakt zal zijn.
- Op bladzijde 80 wordt vermeld dat in 1850 het tracé van de Oud Reemsterlaan is rechtgetrokken en de helling is doorgraven. 
- In het verleden was het Reemsterveld en Planken Wambuis deels een aaneengesloten heideveld. Hieraan kwam volgens het genoemd Cahier een einde toen in 1916 het deel ten oosten van de Harderwijkerweg door Anton Kröller voor zijn privé jachtterrein werd aangekocht en voor omringende bewoners geheel werd afgesloten.
- Van de inscripties die van een nog leesbaar jaartal zijn voorzien en waarvan de initialen ook voorkomen zonder jaartal, zou afgeleid kunnen worden dat het overgrote deel is gekerfd in de jaren tussen 1885 en 1920.
- Op twee bomen wordt naast de initialen vermeld “schaapherder”, waarvan er een is van de al eerder genoemde GJVDB (ook) 1910. Dit moet nagenoeg zeker de grootvader zijn van de huidige broers schaapherder Aart en Henk van den Brandhof. De ander is van IJ Schuit 1912

Uit genoemde feiten trek ik de conclusie dat het overgrote deel van de inscripties is gekerfd door schaapherders die hun schapen lieten grazen in dit gebied niet ver van de waterput, overdag weinig vertier hadden en uit balorigheid de nodige inscripties achter lieten. Zeker zullen passanten in die tijd hun voorbeeld gevolgd hebben.

Je kunt je ook afvragen waarom dit hoofdzakelijk tussen circa 1885 en 1920 heeft plaats gevonden.
Eén conclusie ligt voor de hand. En wel: De bomenlanen zijn in de tweede helft van de 19de eeuw aangelegd en waren tot ca 1885 nog te klein in diameter om er een redelijke tekst op kwijt te kunnen.
Ook kan het zijn dat rond 1920 het aantal en de grootte van de kuddes afnam door sluiting van het gebied dat in 1916 door Anton Kröller is gekocht.
Misschien heeft de toenmalige eigenaar van Planken Wambuis wel paal en perk gesteld om verder mogelijk onherstelbare schade aan de bomen te voorkomen.

Kijken we naar het aantal inscripties per persoon (per initiaal) dan zijn dit er slechts enkele (1 tot 3) ten opzichte van bijvoorbeeld WGK (47), GJVDB (19), GHK (18) en CS (12).

Van veel kervers zullen de persoonsgegevens moeilijk tot onmogelijk te achterhalen zijn, echter er zijn er bij die naam, leeftijd, jaar en woonplaats hebben achter gelaten.
Bijvoorbeeld: 
I VD BELD, TERWOLDE, 1898, 16 SEPTEMBER
W JANSEN, 23 JAAR, GARDEREN, 1921
D TOP, OTTERLO.  D TOP 1908.

De bomen komen nu op een leeftijd dat de aftakeling bij velen zichtbaar wordt en er zijn er die het al hebben laten afweten, waardoor er in de laatste jaren al een groot aantal inscripties is verdwenen. In mijn ogen is deze collectie inscripties zo uniek en onderdeel van de geschiedenis van Planken Wambuis, reden dat ik het Gemeentearchief Ede heb verzocht dit bestand in hun archieven op te nemen. 

Getoonde foto
GA44066