Openbare Bibliotheek

Openbare Bibliotheek

Periode: 1870 tot heden

De geschiedenis van (een vorm van) een bibliotheek in Ede gaat terug naar 1870. Toen schonk de toenmalige gemeentesecretaris Ten Cate, samen met de heer Senn van Balen een collectie van tweehonderd boeken aan de gemeente Ede. Het waren voornamelijk stichtelijke boeken, reisbeschrijvingen en historische werken.

Deze boeken werden op zaterdag, tussen zes en acht uur avonds, uitgeleend in het gemeentehuis. Toen in 1898 een nieuw gemeentehuis in gebruik werd genomen, bleek daar geen plaats meer voor de boeken. En zo kwam er na 28 jaar een einde aan de eerste volksbibliotheek van Ede.

Verzuiling
De kerken in Ede en omgeving beschikten over kleine bibliotheken waar leden boeken (voornamelijk theologische) konden lenen. In 1907 openden Hervormden en Gereformeerden gezamenlijk de ‘Patrimoniums Volkbibliotheek’ in Ede. In 1915 werd in Bennekom een algemene bibliotheek met leeszaal opgericht. Ook in Ede werden in 1926 pogingen gedaan een algemene leeszaal te stichten, maar dit strandde op geldgebrek. In 1928 vroeg het ‘Nutsdepartement’ een subsidie bij de gemeenteraad aan voor een leeszaal, gevolgd door een subsidieaanvraag van ‘Patrimonium’. De gemeenteraad vond subsidie voor twee leeszalen te veel van het goede en drong aan op samenwerking. Dit werd echter niet bereikt en in 1930 opende zowel ‘Patrimonium’ als ‘Het Nut’ een eigen, ongesubsidieerde, kleine leeszaal. Inmiddels had ook de Rooms Katholieke Militaire Vereniging een eigen bibliotheek opgericht.

Samenwerking
Eindelijk volgden vanaf 1950 op initiatief van mevrouw A. Schep van de Utrechtse Bibliotheek gesprekken over samenwerking tussen de verschillende bibliotheken. Er werd een comité opgericht, wat tenslotte in 1953 resulteerde in de oprichting van de ‘Stichting Openbare Leeszaal en Bibliotheek op Federatieve grondslag’, een samenwerkingsverband tussen ‘Patrimonium’ en ‘Het Nut’. Helaas trad  de Openbare Leeszaal Bennekom niet toe tot deze stichting en wees ook de pastoor medewerking van de R.K. bibliotheek af. In december 1953 opende burgemeester Oldenhof de Openbare Leeszaal en Bibliotheek die was gevestigd in de benedenverdieping van villa ‘Beukbergen’ aan de Stationsweg 3 in Ede. Om in aanmerking te komen voor (rijks)subsidie was gediplomeerd personeel vereist. Als eerste directrice van de Edese bibliotheek werd mevrouw T.M. van Heulen aangesteld.

Groei
De bibliotheek kende twee soorten leden: lezers die lid waren van ‘Het Nut’ en lezers van ‘Openbare Leeszaal en Bibliotheek op Christelijke grondslag (LBC)’, het vroegere Patrimonium. Beide partijen brachten hun eigen boeken in, maar deze werden niet gescheiden opgesteld. Om toch te kunnen zien of de boeken al dan niet christelijk waren werden de boeken voorzien van gekleurde strookjes. Nieuwe leden werd gevraagd of ze als Nutslezer, dan wel als LBC lezer ingeschreven wilden worden.

De belangstelling voor de bibliotheek, waarin ook kinderboeken werden opgenomen, groeide sterk. De meeste lezers bekommerden zich weinig om de kleurtjes van de boeken, waardoor deze administratieve scheiding steeds minder van belang was. In 1956 sloot de bibliotheek van Bennekom zich aan bij de federatie en werd een filiaal van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek(O.L.B.) van Ede. In 1969 traden ook de Rooms-Katholieken toe tot de federatie. Vanaf dat moment werd ook de administratieve scheiding van de ‘bloedgroepen’ afgeschaft.

Nieuwbouw
In 1955 kwamen er uitleenposten in Otterlo en Ederveen; plannen voor een uitleenpost in Wekerom mislukten. De oprichting van een filiaal in Lunteren verliep zeer moeizaam, waardoor pas in februari 1959 een bibliotheek kon worden geopend in een kleuterschool. Na een jaar verhuisde men naar het Wilbrinkhuis en twee jaar later naar het Westhoffhuis. In 1960 verhuisde de bibliotheek van Bennekom naar een nieuw gebouw, dat werd gedeeld met de Spaarbank. Dit filiaal aan de Dorpsstraat was in die tijd het paradepaardje van de O.L.B. Vanaf 1964 zocht men in Ede naar mogelijkheden om de weinig representatieve bibliotheek in villa ‘Beukbergen’ te vervangen door een geschikter en vooral ruimer pand. In 1964 kocht de O.L.B. een perceel aan de Stationsweg 94 waarop de villa ‘Jacoba’ stond. Een deel van het terrein werd doorverkocht aan de serviceflat Sparrenhof. Het zou tot april 1968 duren tot de nieuwe bibliotheek en leeszaal een feit was; burgemeester Platteel verrichte de opening van het fraaie gebouw.

Extra diensten
In 1968 kon een uitleenpost in Harskamp worden gerealiseerd en een jaar later konden tehuizen en instellingen gebruik gaan maken van een wisselsysteem voor bibliotheekboeken. Als tweede in Gelderland opende de bibliotheek in 1970 een uitleenafdeling voor grammofoonplaten. In maart 1972 stelde wethouder R. Bos de boekenbus in gebruik. De uitleenposten in Ederveen, Otterlo en Harskamp werden vervangen door deze rijdende bibliotheek. Ook het dorp Wekerom en de buurtschappen De Valk, Overwoud, Nederwoud en De Klomp werden in het routeschema van de boekenbus opgenomen. Ook werd de bus ingezet in de snel groeiende wijk ‘Veldhuizen’, waar al spoedig door de grote belangstelling een lezersstop moest worden ingesteld. In 1974 werd, dankzij de medewerking van de gemeente Ede, de schoolbibliotheekdienst gerealiseerd, die hulp bood bij het inrichten van documentatiecentra in de scholen. Het jaar daarop kon aan de Goudenstein het nieuwe filiaal voor de wijk Veldhuizen, door Jan Terlouw, worden geopend.

1.000.000 uitleningen
De belangstellingstelling voor de bibliotheek bleef snel groeien en de hoofdbibliotheek raakte steeds voller en men moest woekeren met de ruimte. Tegenover de bibliotheek werd aan de Stationsweg de benedenverdieping van een villa gehuurd en onder andere ingericht als kantoor en opslagruimte, waardoor er iets meer ruimte voor de studiezaal kwam. Toen in 1985, na jarenlange vruchteloze pogingen, er een filiaal in de Maandereng (Fernhoutstraat) werd geopend, werd de druk op de hoofdbibliotheek wat minder. Toch bleef men omzien naar een grotere behuizing te meer daar de belangstelling bleef groeien: in dat jaar werden voor het eerst een miljoen uitleningen gedaan. In 1987 gaf de gemeente Ede, op verzoek van O.L.B., opdracht voor een haalbaarheidsonderzoek voor herhuisvesting van de hoofdbibliotheek. Het zou door bezuinigingen echter nog vele jaren duren voor er schot in deze plannen kwam.

Cultura
In 1992 kwam de doorbraak: het gemeentebestuur presenteerde het ‘Cultura’ complex, waarin naast de Bibliotheek, ook Kreatief Centrum KREK, de Kunstuitleen, de Muziekschool en de stichting Kunstzinnige Vorming een plek zouden krijgen. Het zou nog vijf jaar duren tot het nieuwe gebouw gereed was. Intussen werden de panden in Lunteren en Bennekom gemoderniseerd en kon er een nieuwe boekenbus worden aangeschaft, waarin 5000 boeken werden opgenomen. In april 1995 werd een nieuw, modern pand aan de Stadspoort geopend, ter vervanging van het filiaal aan de Fernhoutstraat, waardoor de bibliotheek door bewoners van de Rietkampen beter bereikbaar werd. In mei 1997 kon de nieuw huisvesting van de hoofdbibliotheek in Cultura worden geopend. Een prachtig pand met veel mogelijkheden en goed centraal gelegen, waardoor het filiaal in Veldhuizen kon worden opgeheven.

Naast de collectie die de Openbare Bibliotheek zelf heeft over Ede, de Veluwe en Gelderland kunnen geïnteresseerden nog op twee plaatsen in Ede terecht. Het Historisch Museum Ede beschikt over circa 1250 boeken en geschriften over de geschiedenis van de Veluwe en Ede in het bijzonder. Deze vindt u op de tweede verdieping van Cultura. In de studiezaal van het gemeentearchief van Ede zijn ruim 2000 titels van boeken en tijdschriften te vinden over de historie van Ede, de Veluwe en Gelderland.

Getoonde foto
RE31232