Postkantoren

Postkantoren

Ruim tachtig jaar is het ‘oude’ postkantoor een markant en druk bezocht pand in het centrum van Ede. In 1906 wordt het kantoor onderaan de Arnhemseweg gebouwd en in gebruik genomen. In 1989 wordt het pand door de PTT afgestoten en krijgt het een andere bestemming.

Dit postkantoor is niet het eerste en ook niet het laatste gebouw dat deze functie zal hebben. Al in 1834 wordt er een distributiekantoor der Posterijen in Ede gevestigd. Na de invoering van de postwet in 1850 wordt als eerste postmeester Theodorus Prins (van beroep wijnkoper!) aangesteld. 

Postvervoer
Vanaf de zestiende eeuw wordt met de aanstelling van beambten te voet de bezorging van poststukken tussen de grotere steden georganiseerd. In het midden van de zeventiende eeuw neemt het briefverkeer toe en komen er rijdende posten. Rond 1740 komt de postverbinding tussen Amersfoort en Arnhem tot stand. De route gaat via Hamersveld, De Glind, Lunteren en Ede naar Arnhem. Tot op heden heet deze weg nog grotendeels de Postweg. In 1799 worden de posterijen omgevormd tot een nationale onderneming. Pas in 1829 komt er een koets-verbinding tussen Utrecht en Arnhem tot stand, via Rhenen en Ede, waarbij in De Klomp van paarden wordt gewisseld.

Per spoor
In 1845 wordt de Rhijnspoorweg tussen Utrecht en Arnhem in gebruik genomen. Vanaf dat moment wordt de post voor onze regio voor een belangrijk deel per trein aangevoerd, waarbij de stations De Klomp en Ede een belangrijke schakel in de verdere distributie van post vormen. Aanvankelijk worden gesloten postzakken met op bestemming gesorteerde brieven vervoerd. Later wordt de post in de trein gesorteerd, in een soort rijdend spoorwegpostkantoor.

De eerste kantoren
In Ede (1850) richt postmeester Prins in zijn woning, schuin tegenover De Posthoorn, een kamertje als werkruimte in en het eerste ‘postkantoor’ van Ede is een feit. Na zijn overlijden wordt in 1883 Anthonie van de Craats als postkantoorhouder aangesteld. Deze woont aan de Molenstraat en dus verhuist het postkantoor mee daarheen. In 1890 wordt villa Rozenhage aan de Torenstraat als postkantoor ingericht. In datzelfde jaar neemt Van de Craats ontslag en wordt hij opgevolgd door A. Goudriaan, die zich als eerste postdirecteur mag noemen. Deze villa (later Mignon genoemd) wordt met het stijgen van het aantal poststukken, en daardoor meer bestellers, langzamerhand te klein en men besluit tot de bouw van een ‘echt’ postkantoor.

Dienstwoning
Aan het begin van de Arnhemseweg koopt het Staatsbedrijf der P.T.T. van de Groningse kunstschilder Arnold Koning een huis met erf. Begin 1906 verlenen burgemeester en wethouders vergunning voor de bouw van een geheel nieuw post- en telegraafkantoor. Na afbraak van de bestaande woning kan de bouw van het nieuwe kantoor nog datzelfde jaar worden afgerond. Het nieuwe postkantoor krijgt voldoende ruimte voor het sorteren van de post en drie loketten voor onder andere de verkoop van postzegels en afhandeling van telegrammen, postcheques en spaarbankzaken. In 1922 telt het voltallig personeelsbestand tweeëntwintig medewerkers. Aanvankelijk woont de directeur met zijn gezin in het postkantoor, een situatie die tot 1932 blijft bestaan. De vrijgekomen woonruimte wordt in dat jaar aan het kantoor toegevoegd.

Verbouwingen
In de loop der jaren is er regelmatig aan en in het postkantoor verbouwd. In 1954 wordt de wachtkamer voor het publiek vergroot en er worden vier loketten toegevoegd. Aan de oostzijde wordt twee jaar later een nieuwe sorteerruimte en een rijwielstalling gebouwd. Aan de westzijde wordt in 1956 extra kantoorruimte toegevoegd. In 1981 worden de loketten nogmaals gemoderniseerd. Eerder (in 1974) verhuizen de bestellers wegens ruimtegebrek al naar een gebouw aan de Evertsenstraat. In 1988 wordt een sorteer- en bestelcentrum aan de Dieselstraat in gebruik genomen.

Telefoon
Tot 1936 staat op het postkantoor een ‘torentje’ van waaruit de (bovengrondse) telefoonleidingen naar de abonnees in het dorp lopen. In het postkantoor zijn tot die tijd telefonistes in een speciale ruimte  werkzaam, die handmatig de verbindingen tot stand brengen. Als het telefoonnet in 1935 wordt geautomatiseerd zijn de draden overbodig en wordt het torentje gesloopt. In 1947 wordt de automatenzaal op de eerste verdieping uitgebreid. In 1967 wordt de telefooncentrale verplaatst naar een gebouw aan de Op ten Noortlaan. Overigens wordt de eerste telefoonverbinding in Ede rond 1885 aangelegd tussen hotel Welgelegen (Job van Laar) aan de Rhijnspoorweg en logement De Posthoorn (met broer Gerrit van Laar).

Veel kantoren
In de loop der tijden telt de gemeente Ede vele postkantoren; waaronder buiten de plaats Ede zelfstandige kantoren, met een eigen directeur, in Bennekom en Lunteren. In Bennekom is het kantoor aanvankelijk aan de Bovenweg, later aan de Dorpsstraat (gebouwd 1909). In Lunteren is het kantoor te vinden aan de Dorpsstraat. Hulpkantoren en postagentschappen zijn er in Harskamp (Julianastraat), Otterlo (Dorpsstraat) en Ederveen (Nieuweweg). En in Ede nog in de Lindenhorst, de Bellestein, de Doornlaan en de Maanderweg. Aan de Parkweg wordt na de Tweede Wereldoorlog een klein hulpkantoor ingericht. Dit houten gebouwtje staat op het terrein van kolenhandelaar Dekker en wordt beheerd door de dames Griet Dekker en Jo van Dien.

Eind 1988 verhuist het postkantoor van de Arnhemseweg naar een kleiner pand aan de Grotestraat, hoek Molenstraat. Dit is het begin van de wijzigingen die moeten worden uitgevoerd door de opkomst van de digitalisering van het betalingsverkeer en het internet met E-mail, draadloze verbindingen en andere communicatiemogelijkheden. De ‘echte’ postkantoren verdwijnen en er blijven alleen kleine agentschappen over. In het ‘oude’ postkantoor komen enkele appartementen en de benedenverdiepingen worden omgebouwd tot winkels.

Getoonde foto
GA30548