Terlet

Terlet

Periode: 1423 tot heden

De oudst bekende vermelding van Terlet dateert uit 1423 toen hertog Reinald IV van Gelre, onderweg van Hattem naar Rozendaal daar overleed. Op de plaats van het sterfgeval werd een kruis opgericht, dat daar in het midden van de 16^e eeuw nog stond.

Ook in 1423 vinden we in de boeken van de rentmeester van Gelre een vermelding over Willem van Hasselt tot ‘Let’. In 1524 wordt het gebied ‘der Lith’ genoemd; in 1724 is er sprake van ‘Terlet’ in beschrijvingen van de Heerlijkheid Rosendael. De naamsoorsprong van Terlet is onduidelijk; het meest voor de hand liggend is: ligging op een helling, daar het oude woord ‘lett’ berghelling betekent.

Ligging
Terlet ligt aan de Apeldoornseweg, daar waar deze zich in enkele richtingen vertakt. Rechtsaf kan men naar Eerbeek, linksaf richting Otterlo. De Apeldoornseweg wordt tot in de 19^e eeuw nog Deventerweg genoemd, aangezien vanaf de aftakking bij Woeste Hoeve de hoofdweg, een Hessenweg, via Loenen naar Deventer leidt. Terlet is gelegen in het Deelerwoud; de oostgrens wordt gevormd door Beekbergen (gem. Apeldoorn) en Rozendaal, de zuidgrens door Schaarsbergen (gem. Arnhem) en Deelen (gem. Ede), de westgrens door Otterlo en het Nationale Park De Hoge Veluwe (gem. Ede) en de noordgrens door Beekbergen, de Woeste Hoeve, Hoenderloo (gem. Apeldoorn) en Hoog Baarlo (gem. Ede).

Wildvorstersgoed
In de middeleeuwen beschouwt de graaf van Gelre zich als eigenaar van de Veluwe, waarop twaalf Wildforstersgoederen zijn gelegen. Terlet is een dergelijk goed, waarover een jachtopziener (een edele) namens de graaf toezicht houdt. Hoeveel (boeren)woningen er ooit in de buurtschap Terlet hebben gestaan is niet duidelijk. Bij een schouw van de grensscheidingen door de Heer van Rozendaal in 1724 is slechts sprake van twee gebouwen. ‘Klein Terlet’ is de oudste van de twee en wordt al vermeld in 1536, liggend westelijk van de straatweg, dus in het ambt Ede, kerspel Aanstoot (Otterlo). Bij deze hoeve ligt een put en ervoor staat een grenspaal, die het drie-gemeenten-punt (Rozendaal, Arnhem en Ede) aangeeft. ‘Groot Terlet’ ligt oostelijk van de straatweg en dus in de heerlijkheid Rosendael. Deze hoeve is op dat moment mede in gebruik als herberg en is rond 1700 gebouwd.

Esgehucht
Terlet is een klein akkerbouwcomplex gelegen op een enk, een zogenaamd ‘esgehucht’. Kenmerkend voor een dergelijk gehucht is vooral de schaapskooi aan de rand van akker en heideveld. De rond de Terletse boerderijen liggende akkers worden al vroeg omringd door wildwallen, om vooral het grofwild te keren. Ook wordt de westelijke wal benut om het stuifzand te weren. De arme boeren zijn grotendeels zelfverzorgend en leven van de producten van hun land. Ruimte voor vernieuwingen is er niet en er blijven ten slotte nauwelijks bestaansmogelijkheden over. De laatste schaapskudde verdwijnt in 1948. Tot in de jaren ’80 van de vorige eeuw blijven nazaten van de families delen van de grond bewerken, maar later past dit niet meer in het beleid van huidige eigenaar, de Vereniging Natuurmonumenten.

Grenscorrectie
In 1953 worden de gemeentegrenzen nabij Terlet gewijzigd. Deze correctie kost Ede 534 hectare, die vooral naar de gemeente Arnhem gaan. De reden is de behoefte aan een eenvoudiger beheer van de Apeldoornseweg. In 1979 lanceert Rijkswaterstaat plannen om de A50 aan te leggen. Dit gaat ten koste van ‘Groot Terlet’; de boerderij annex herberg is in 1983 afgebroken. ‘Klein Terlet’ is al eerder gesloopt. Anno 2012 telt de vroegere buurtschap nog slechts twee woningen: Terlet 4, het enige overgebleven oorspronkelijke boerderijtje, en Terlet 3, een tot recreatiewoning verbouwde schuur. Beide woningen hebben als adres Rozendaal, waardoor er geen enkele Edese bewoner overblijft.

Zweefvliegcentrum
Begin 1930 wordt op Terlet een zweefvliegclub gevestigd. Het nationaal zweefvliegcentrum wordt in 1950 opgericht. Mede door de bovengenoemde grenscorrectie ligt het centrum geheel in de gemeente Arnhem. Het circa 400 hectare grote terrein is eigendom van Staatsbosbeheer. Het aantal starts van zweefvliegtuigen vanaf het centrum bedraagt circa 17.000 per jaar, waarvan 10% per sleepvliegtuig.

Getoonde foto
GA40821 Grote en Terletse Heide, gezien vanaf Deelen