Lana Mariana, de Harskampse molen

Lana Mariana, de Harskampse molen

Al in 1618 stond in Harskamp bij het boerenerf Termeulen een standerdmolen, die gebruikt werd als korenmolen. Het was van oorsprong een beltmolen met een ronde stenen romp. Beltmolens, ook wel bergmolens genaamd, zijn windmolens, die op een kunstmatig opgeworpen heuvel staan, waardoor de windvang van de molen toeneemt. 

Een zekere analogie met de stellingmolen wordt hierdoor bereikt. Bij de huidige molen is de belt gedeeltelijk afgegraven. Het Huis Harskamp was het huis van waaruit de buurt Harskamp werd bestuurd. De heer van Harskamp kreeg in 1739 toestemming van de buurt om  “desselfs windkoornmolen en het bijbehorende schuurtje naar het gemeene velt “te verplaatsen d.w.z. in zuidelijke richting. De geringe windvang was waarschijnlijk de aanleiding.

Geschiedenis
De oorsprong van de huidige naam van de molen, Lana Mariana, is tot op de dag van vandaag een raadsel. 
Nazaten van de heer Christiaan van Veen (molenaar van 1900-1920) hebben verteld, dat zij hem destijds “De Lange Moriaan “noemden.
De molen in Harskamp is twee keer afgebrand, n.l. in 1832 en in 1890. Van de brand ten gevolge van blikseminslag in 1832 bestaat nog een briefwisseling tussen de Districts Commissaris van Neder-Veluwe en Veluwe-Zoom en de Burgemeester der gemeente Ede, over een mogelijke schadevergoeding uit het Fonds voor Onvoorziene Rampen. Zover kwam het niet omdat de eigenaar verzekerd bleek te zijn bij de Brandwaarborg Maatschappij te Zwolle. In die tijd was Hendrik van Engelen molenaar : zijn schoonzoon Gijsbert Franken volgde hem op. 
Ook in 1890 werd de achtkantige beltmolen tijdens een hevig onweer door blikseminslag getroffen en brandde tot aan de molenpol (= fundering) af. Op de fundering werd in datzelfde jaar de huidige, ronde beltmolen herbouwd. De molen werd opgetrokken voornamelijk uit steen, met gebruikmaking van houten onderdelen van een elders gesloopte molen (Zaanse molen ?).
De huidige molen, die dateert  van 1890, is een bovenkruier (de kap is draaibaar uitgevoerd) met een vlucht van 21,60 meter.  De oude muren zijn onderaan 70 centimeter - en bovenaan 55 centimeter dik. De binnendiameter van de molen bedraagt  6,75 meter aan de basis en  4,15 meter aan de top. De maalcapciteit was natuurlijk sterk afhankelijk van de windsterkte en bedroeg ongeveer 50 zakken per dag. Toen in de jaren dertig van de twintigste eeuw gebruik werd gemaakt van electromotoren steeg de maalcapaciteit van 50 naar 400 zakken per dag.
Op 12 november 1898 wordt een deel van de grond van ruim drie hectaren rond de molen door Andries van Beek verkocht aan de Nederlandse Staat, in het bijzonder aan het Ministerie van Oorlog. Dit alles is bedoeld voor de inrichting van een permanent Schietkamp voor de Infanterie te Harskamp. Dit schietkamp wordt nog steeds gebruikt. Veel later, in 1945, werden de kap en de wieken zwaar beschadigd door de Canadezen. Enige tijd daarna is de molen in gebruik  geweest, aangedreven door een electromotor.

Eigenaren
Tot 1852 behoorde de molen tot het Huis Harskamp. P. Evekink was buurtrechter onder Otterlo, waartoe ook  Harscamp behoorde. In 1852 werd de molen verkocht aan Jean Baptiste Theodore Previnaire, fabrikant en wonende te Haarlem.  Na het overlijden van J.B.Th. Previnaire in 1856 werd het huis geerfd door zijn zusters Previnaire. Deze verkochten in 1869 de molen aan de Heer Andries van Beek. Andries van Beek (Otterlo) had de molen in eigendom van 1869 tot 1900. Hij verkocht de molen in 1900 aan Christiaan van Veen (Wageningen). In 1920 ging de molen in andere handen over : Arnoldus Looijen (Kootwijkerbroek) werd eigenaar in de periode 1920-1926. In 1926 werd de molen overgenomen door Albert Schimmel, die  al na twee jaar de molen verkocht na ernstige familieomstandigeheden. In 1928 kochten de gebroeders Gijsbert en Meeuwis Bouw de molen en waren in tijd gemeten de langste eigenaren (1928 - 1984).

Molenaars in Harskamp
Molenaars (ook wel mullers genoemd)  waren reeds voor 1739 actief in Harskamp. Zo werd in het doopboek van Kootwijk (1689) gesproken over een kind van Tijs Jansen (muller te Harskamp), dat in  Kootwijk gedoopt werd. Tevens zijn de volgende vermeldingen in het Buurtboek van Harskamp aangetroffen: Hendrick Willemsen (1647), Albert Everts (1718), Jan Evertsen (1723). Bovendien werd in het archief van de Gemeente Ede de volgende molenaar vermeld: Evert Gijsbertsen (1682).

Recente restauratie
In 1984 liet de toenmalige eigenaar Gerrit de Geit de molen restaureren. Het binnenwerk en de inrichting zijn niet meer aanwezig.Tevens werd de kap bedekt met nepriet. Volgens kenners is de eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd met de opschrifen  “Anno 1739 “ en daaronder “Lana Mariana” niet van hoge kwaliteit. De neprieten kap werd in 2002 door de latere eigenaar – Gerrit Verweij- vervangen door een echte rieten kap.

Na jaren als onttakelde romp te hebben bestaan ,1945  - 1984,  liet Gerrit de Geit, in 1984 een uitwendige restauratie uitvoeren. Helaas vond de restauratie niet op originele wijze plaats. De kleurstelling is niet origineel en de bovenkant van de molen is bedekt met nepriet. Tevens kunnen de wieken niet draaien. Diverse malen is het wiekenkruis inmiddels al gerepareerd. De wieken werden overigens bewust in de vreugdestand geplaatst (zie foto). De kap werd geplaatst in maart 1985. Op 4 oktober 1986 was de restauratie aan de buitenkant van de Lana Mariana gereed en de molen voor belangstellenden te bezichtigen.Enige jaren geleden (1998) werd de molen verkocht aan de Gerrit Verweij, die de molen in gebruik nam als woonhuis. In 2002 werd de shingles-kap, bestaande uit plakken dakleer, dakpansgewijs getimmerd op een houten ondergrond  (onderdeel van de restauratie in 1984) vervangen door een rieten kap. 

Getoonde foto
GA81396