Kerkklokken en Carillon

Kerkklokken en Carillon

Periode: 1375 tot heden

De bouw van de huidige kerk en toren van Ede begon in 1375. Door oorlogshandelingen werd de kerk in 1421 vrijwel geheel verwoest en de toren zwaar beschadigd. In 1450 was de herbouw gereed en hadden kerk en toren ongeveer hun huidige vorm.

Voor zover bekend had de toren van Ede eeuwenlang geen klokken. Wel was er op de, toen nog katholieke, kerk een bescheiden torentje met daarin een luidklok, een zo genaamde Angelusklok, die opriep tot het avondgebed. 

Papklok
Na de hervorming in 1566, verdween dat het luiden voor dit doel, maar werd de klok nog wel om negen uur ’s avonds geluid. Voor veel huisgezinnen was het een teken om een bord pap op te scheppen (toen een normale eetgewoonte) en naar bed te gaan. Hierdoor kreeg de klok de naam ‘papklok’. Door een brand in 1635 raakte de kerk zwaar beschadigd en verdween het kloktorentje. Eén van de, kort daarvoor geplaatste, grote klokken nam deze taak toen over. Pas tijdens de grote restauratie van de oude kerk in de eerste helft van de jaren 1960 werd het torentje herbouwd. De buurt Ede-Veldhuizen schonk in 1965 hiervoor een klok. En sindsdien klinkt elke avond, klokslag negen, de papklok over Ede.

Torenklokken
In 1627 kreeg de toren drie luidklokken, maar door de eerder genoemde grote brand, ontstaan door blikseminslag, brandde de toren in 1635 vrijwel geheel uit. De spits stortte in en viel met de klokken omlaag, waarbij de klokken braken en deels smolten. Al een jaar later werden nieuwe klokken gegoten en in de gerestaureerde toren gehangen. Eén ervan droeg het opschrift: “Dor dat vyer bein ick gevloten’. Deze klok werd gebruikt tot 1865 (en pas in 1922 vervangen), de andere twee werden in 1732, resp. 1734 al vervangen. Tijdens de bezetting in 1943 werden de drie klokken, op last van de Duitsers, uit de toren gehaald. De gevorderde klokken werden na de oorlog niet teruggevonden. Met grote voortvarendheid werden direct na de bevrijding acties ondernomen om voldoende gelden bijeen te krijgen voor het plaatsen van drie nieuwe klokken. Op 18 juni 1949 was het zover: de nieuwe klokken konden worden overgedragen aan het gemeentebestuur, die eigenaar van de toren is. Ook het elektrisch uurwerk en de wijzerplaten werden in gebruik genomen. Deze klokken doen nog steeds dienst voor de zondagse erediensten en andere gelegenheden zoals het luiden bij begrafenissen, huwelijken en feestdagen.

Carillon
Al tijdens de inzamelingsacties voor de luidklokken ontstond de gedachte om in de toren een carillon te plaatsen. Voorlopig bleek het niet mogelijk hiervoor voldoende middelen aan te boren. Wel werden de drie luidklokken zodanig gestemd dat ze konden dienen als basis voor een eventueel carillon. In 1986 werd het Carillon Comité Ede opgericht, met als doel gelden in te zamelen bij het bedrijfsleven en de burgerij. Door flinke bijdragen van de bevolking en vooral door ‘adoptie’ van klokken door onder andere het bedrijfsleven en banken durfde men het aan, binnen een jaar, opdracht te geven voor het gieten van de benodigde klokken. In april 1987 kreeg klokkengieterij Petit en Fritsen in Aarle-Rixtel opdracht tot het leveren van vier en veertig klokken. Naast de drie bestaande klokken werden deze klokken in de toren gehangen, die al eerder constructief was aangepast (de klokken hebben een gezamenlijk gewicht van 6900 kg!). Na het plaatsen van het klavier en overige werkzaamheden, kon op 31 oktober 1987 het carillon worden overgedragen aan het gemeentebestuur van Ede. De beide stadsbeiaardiers, Henry Groen en Boudewijn Zwart, gaven daarna een feestelijk concert en lieten daarbij horen hoe fraai het carillon klonk.

Uitbreiding
Al vanaf de ingebruikneming was bekend dat het carillon niet geschikt was om er alles op te spelen. Met een toevoeging van Bes- en Es-klokken zouden de mogelijkheden veel groter zijn. In december 1998 besloten burgemeester en wethouders geld vrij te maken om de beiaard te completeren. Twee jaar later werden de twee grote en twee kleine klokken in de toren gehangen, waardoor het carillon in totaal één en vijftig klokken telde. Op 22 december 2000 was er een feestelijke bijeenkomst in en rond de kerk en de toren, en werden met een speciaal concert de nieuwe klokken ingeluid.

Getoonde foto
GA24599