Kippenlijn

Kippenlijn

Periode: 1902 tot heden

Op het traject waar sinds 2006 de blauwe Connexxion-treinen van de ‘Valleilijn’ rijden, konden we ruim honderd jaar eerder een stoomtrein met weinig comfortabele rijtuigen zien rijden. Op 1 mei 1902 werd het baanvak Ede-Barneveld in gebruik genomen. Voor het zover was waren er vele plannen en (particuliere) initiatieven geweest.

In 1861 werd de Spoorwegwet aangenomen, waarin werd bepaald dat de Staat de verantwoording nam voor een aaneengesloten spoorwegnet in ons land. Op dat moment reden er onder andere al treinen tussen Amsterdam, via Ede, en Arnhem (1845), tussen Utrecht en Zwolle (1864) en tussen Amsterdam en Apeldoorn (1876).

Plannen
In 1873 werd een eerste concessie aangevraagd voor een spoorlijn tussen Barneveld en Arnhem. Twee jaar later werd een verbinding tussen Amersfoort en Nijmegen, via Barneveld en Wageningen, bepleit. In 1878 vroeg een regionale commissie een concessie aan voor de aanleg van een tramlijn tussen Wageningen en Nijkerk; een verbinding dus tussen de Zuiderzee en de Rijn. Ook dit plan haalde het niet, maar een plan voor een spoorverbinding tussen Wageningen en Ede haalde het wel. Op 1 februari 1882 werd de lijn die liep van het nieuwgebouwde station In Wageningen, via Bennekom, naar het apart aangelegde perron op het station van de Nederlandsche Rhijnspoorweg Maatschappij (NRS). Begin 1883 kwamen op initiatief van baron Van Goltstein van Oldenaller de plannen voor de aanleg van de lijn Nijkerk-Ede weer op tafel. Hoewel er veel steun voor dit plan was, sneuvelde het toch omdat Nijkerk strikt aan de zondagrust wilde vasthouden.

De Veluwe
In 1888 werkte ir. A.J. Krieger de plannen opnieuw uit en kwam met een tracé dat grotendeels overeenkomt met de huidige situatie. Het duurde tot 1894 voordat deze plannen steun vonden bij de betrokken gemeenten. Er kwam een commissie tot stand met onder andere als leden burgemeester Van Borssele van Ede, burgemeester baron Van Nagell van Barneveld en notaris Dinger uit Lunteren. Op 28 oktober 1896 werd de oprichting van de spoorwegmaatschappij ‘De Veluwe’ een feit. Notaris Dinger werd één van de directeuren. ‘De Veluwe’ zorgde voor de aanleg van de lijn en de Nederlandsche Centraal Spoorwegmaatschappij nam de exploitatie op zich.

Aanleg
De lijn, met een totale lengte van 31,2 kilometer, werd in twee delen aangelegd en in gebruik genomen. Op 1 mei 1902 werd het baanvak Ede-Barneveld geopend en op 1 december 1903 het baanvak Barneveld-Nijkerk(haven). Het voor de aanleg benodigde zand werd gegraven uit de Lunterseberg (Goudsberg), waartoe een apart spoorlijntje werd aangelegd. De aankoop van gronden voor de spoorlijn verliep moeizaam, wat er toe leidde dat enkele grondverkopers een soort privé-halte of privé-overweg kregen. Zo had mr. Tielkemeijer van ‘Huize Stompekamp’ bij het afstaan van zijn grond bedongen dat hij door simpel zijn hand op te steken de trein kon laten stoppen! Hij heeft zelden van dit recht gebruik gemaakt.

Haltes
De lijn was vooral van belang voor de plaatselijke bevolking. Men kon gemakkelijker marktdagen bezoeken en ook voor het goederenvervoer was de lijn een verbetering. In Ede waren twee stations en twee haltes. De stations waren Ede NRS (het eindpunt), nu station Ede-Wageningen, en station Ede-Dorp, nu Ede-Centrum. Daarnaast waren er twee haltes: ‘Ede Gemeentehuis’ en ‘Doesburgerbuurt’. De halte ‘Gemeentehuis’ kreeg een schuilplaats, maar veel passagiers wachtten liever in de gelagkamer van ‘De Posthoorn’, waar een belletje de komst van de trein aankondigde. Bij de halte ‘Doesburgerbuurt’ stopte de trein alleen op verzoek: overdag door handopsteken en ‘s avonds door zwaaien met een (meegebrachte) lantaarn of door een krant in de brand te steken! De haltes hadden geen loket; de kaartverkoop was een taak van de conducteur in de trein.

Opheffing
Het baanvak Barneveld-Nijkerk(haven) bleek moeilijk te exploiteren; de verwachtte toename van het transport van en naar de haven viel tegen. Ook de economie had men niet mee: de crisisjaren kondigden zich aan. Op 8 augustus 1937 werd de exploitatie van het baanvak Barneveld-Nijkerk stopgezet en de lijn opgebroken. Het stukje zogenaamde havenspoorlijn in Nijkerk bleef nog enige jaren in gebruik. Slechts goed dertig jaar was dit baanvak in gebruik geweest; ongeveer even lang als de plannenmakerij ervoor. Om het baanvak Barneveld-Ede in stand te kunnen houden zocht men naar mogelijkheden ter compensatie en die werd gevonden in de aansluiting op de spoorlijn naar Amersfoort. Op de route Barneveld-Nijkerk v.v. kwam een geregelde autobusverbinding.

Kippenlijn
Waar eerst de lijn Ede-Nijkerk de lijn Amsterdam-Amersfoort-Apeldoorn kruiste, werd het tracé verlegd en werd de lijn aangesloten op de lijn Amersfoort-Apeldoorn, zij het alleen met een verbinding van en naar Amersfoort. Hierdoor ontstond tegelijkertijd een doorgaande verbinding tussen Amersfoort en Arnhem. Deze lijn werd met ingang van de winterdienstregeling op 3 oktober 1937 in gebruik genomen. De lengte van dit baanvak bedroeg toen nog ca. 17 kilometer. Met ingang van deze dienstregeling verdwenen de haltes ‘Ede-Gemeentehuis’ en ‘Doesburgerbuurt’. De lijn kreeg al snel de bijnaam ‘Kippenlijn’. Die naam was niet geheel toevallig omdat vanaf het station Barneveld-Dorp veel pluimvee en eieren naar elders werden vervoerd. Niet alleen in eigen land, maar via Rotterdam ook naar afnemers in de hele wereld.

Dieseltreinen
Begin 1938 werd het baanvak geëlektrificeerd (seinen, wissels, e.d.) en verschenen de eerste gestroomlijnde dieselmotorrijtuigen op de lijn. Op het traject werd vanaf mei van dat jaar een volledige uurdienst onderhouden, dat wil zeggen zeventien treinen per dag in beide richtingen. Op werkdagen reden er twaalf door naar Arnhem. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog vond op de lijn geen personenvervoer plaats. Pas in 1951 werd de ‘Kippenlijn’ weer voor personenvervoer in gebruik genomen. In de jaren die daarop volgden was er regelmatig sprake van opheffing van het niet bepaald rendabele baanvak, maar een definitief besluit werd hierover niet genomen. 

Valleilijn
Dankzij de explosieve toename van het wegverkeer kwam in de jaren ’80 en ’90 het vervoer over rails weer volop in de belangstelling. In de plannen van de NS (Rail 21) was zelfs even sprake van het dubbelsporig maken van de lijn. Na het opdelen van de NS en ProRail werd dit idee geschrapt. Daarna nam de provincie Gelderland het initiatief de lijn nieuw leven in te blazen. Met modern materieel en een hogere frequentie werden reizigers verleid de auto thuis te laten. Connexxion nam de exploitatie ter hand. Bovendien kwam er aan de ene zijde een goede snelle busverbinding met Wageningen, en aan de andere zijde een transferium bij Barneveld-Noord. 

Hoewel de vernieuwde verbinding Amersfoort-Barneveld-Lunteren-Ede op 10 december 2006 officieel als ‘Valleilijn’ werd betiteld, zal in de volksmond de naam ‘Kippenlijn’ nog lang blijven bestaan.

Getoonde foto
GA26716