Jan Hilgers

Jan Hilgers

Jan Hilgers is de eerste Nederlandse aviateur die boven Nederland vliegt. Hij volbrengt dit kunststuk op 29 juli 1910 op het vliegkamp te Ede. Hij is daarmee Clement van Maasdijk één dag voor!

Hilgers vliegt in opdracht van Verwey en Lugard’s Automobiel Maatschappij uit Den Haag. De autofabrikanten zijn juist begonnen met de aanleg van een vliegveld op de Doesburgerheide in Ede, waar men loodsen wil bouwen voor de fabricage en reparatie van vliegtuigen.

Eerste vlucht
Verwey en Lugard horen op een gegeven moment dat de eerste vlucht van een Nederlander boven Nederlands grondgebied tussen 31 juli en 4 augustus 1910 zal plaats vinden boven Heerenveen. Daar zal aviateur Clement van Maasdijk vanaf het sportterrein Thialf demonstratievluchten gaan maken. Jan Hilgers krijgt de opdracht om de Friezen voor te zijn en men geeft hem opdracht om bij vliegtuigbouwer Blériot te Pau in Frankrijk een vliegtuig te kopen. Hij moet dit toestel zo snel mogelijk naar Ede transporteren, vliegklaar maken en vóór 31 juli de lucht in gaan. Hoewel Hilgers amper kan vliegen levert hij toch een huzarenstukje: op 29 juli 1910 kiest hij als eerste Nederlander het Nederlandse luchtruim. Hilgers kan alleen nog maar rechtuit vliegen; bochten maken is nog te moeilijk voor hem. Aan het eind van de baan moet hij noodgedwongen landen, het toestel keren en opnieuw opstijgen, maar hij vliegt wel degelijk!

Blériot
Johan Willem Emile Louis Hilgers wordt geboren op Java, maar komt al jong naar Nederland, waar hij in Amsterdam wordt opgeleid tot werktuigbouwkundige. Vanaf 1908, als hij in Nijmegen woont, is hij sterk geïnteresseerd in vliegtuigbouw en fabriceert hij enkele modelzweefvliegtuigjes. In het voorjaar van 1910 treedt Jan Hilgers in dienst van de firma Verwey en Lugard’s Automobiel Maatschappij. De firma stuurt hem naar Pau om bij de bekende Blériot-school een vliegopleiding te gaan volgen. Nog voor hij kans heeft zijn vliegbrevet te halen, krijgt hij de opdracht van Verwey om met een Blériot XI terug te keren naar Ede. Jan Hilgers blijft bij de firma in dienst als technicus en instructeur. Als instructeur is hij ook actief op het vliegkamp Soesterberg, wat eveneens wordt geëxploiteerd door Verwey en Lugard. Daarnaast ontwikkelt hij vliegtuigen, waaronder een succesvolle anderhalf-dekker.

Fokker
Na de opheffing van de Maatschappij voor Luchtvaart (Verwey en Lugard) begin 1912 vertrekt Jan Hilgers naar Duitsland, waar hij bij Fokker in Berlijn wordt aangesteld als demonstratievlieger. Hij heeft veel succes met vliegdemonstraties tot in St. Petersburg (Rusland) en Tallin (Estland) toe. Fokker probeert op deze manier vliegtuigen aan het Russische leger te verkopen. Hilgers verwerft voor het maken van deze vluchten ook een Russisch vliegbrevet. Hij slaagt in zijn missie: er worden tien toestellen verkocht.

Indië
Na zijn Russische avontuur vraagt Fokker hem demonstratievluchten in Nederlands Indië te gaan geven. Eind december 1912 vertrekt Hilgers per schip uit Antwerpen, met aan boord twee Fokker-Spin één dekker vliegtuigen plus diverse onderdelen en propellers. Op 18 februari 1913 stort Jan Hilgers tijdens zijn eerste demonstratievlucht neer. Hilgers komt er met de schrik vanaf en ook de motor van zijn toestel overleeft de klap. De atmosferische gesteldheid in de tropen maakt dat de motoren onvoldoende capaciteit ontwikkelen en de demonstraties zijn niet erg overtuigend. Bij een vlucht in Semarang vliegt Hilgers zijn Fokker opnieuw in de kreukels, maar opnieuw blijft hem ernstig letsel bespaard. Op 27 september 1913 treed Jan Hilgers in het huwelijk met Anna Sophia Blijenburgh; er zullen zes kinderen uit dit huwelijk worden geboren.

Militaire luchtvaart
In 1914 krijgt Hilgers een aanstelling als instructeur-werktuigkundige en burgervlieger bij het Nederlands-Indische leger. Hij neemt in 1918 deel aan de eerste legermanoeuvres, waarbij ook vliegtuigen worden ingezet. Daarna geeft hij het vliegen op, maar blijft bij de militaire luchtvaart betrokken als technicus, onder andere bij de Indische Luchtmacht in Andir. In de tweede wereldoorlog wordt Jan Hilgers door de Japanners gevangen genomen. Hij sterft op 21 juli 1945 in een Japans strafkamp op Java, het land waar hij was geboren.

Monument
Bij haar tweede lustrum heeft de Vliegtuigbouwkundige Studiekring ‘Leonardo da Vinci’ op 22 oktober 1955 een herinneringsmonument opgericht. Het door professor L.O. Wenkebach ontworpen monument stelt een staande vliegtuigvleugel voor. Het opschrift luidt: ‘Ter herinnering aan de eerste motorvlucht van een Nederlander boven Nederland door J.W.E.L. Hilgers op 29 juli 1910’. De gemeenteraad van Ede heeft Jan Hilgers geëerd door een straat naar hem te vernoemen (bij raadsbesluit van 2 december 1970). Deze weg loopt vlak bij de Doesburgerheide tussen de Zonneoordlaan en de Otterloseweg.

Getoonde foto
GA10711