Gemeentewapen

Gemeentewapen

Periode: 1800 tot heden

Het wapen van Ede is goedgekeurd bij besluit van de Hoge Raad van Adel te 's-Gravenhage op 20 juli 1816. In dat jaar moeten alle gemeenten hun eventueel reeds bestaande wapen laten goedkeuren. Indien zij nog geen wapen hebben, kunnen zij er één laten ontwerpen en ter goedkeuring inzenden. 

Voor 1816 bezit Ede officieel geen wapen; waarschijnlijk wordt het huidige wapen al wel gebruikt sinds 1796 door het Ambt van Ede. Zeker is dat het huidige wapen in 1800 in gebruik is. De veelheid van bestuursorganen in een Veluws schoutambt, werkt het voeren van een gemeenschappelijk symbool niet in de hand. In de jaren 1811-1816 valt de gemeente Barneveld uiteen in de gemeenten Ede, Bennekom, Lunteren en Otterlo. 

Hoge Raad
De gemeente Ede ontvangt op 16 juli 1816 het verzoek van de Hoge Raad van Adel om een wapenvoorstel te doen of wapenbevestiging aan te vragen. Ede reageert snel en zendt haar in 1796 ontworpen lakzegel als voorstel voor het wapen in. Al op 20 juli kan het belangrijke document ‘Vanwege den Koning’ uitgeschreven worden. De letterlijke tekst van het document luidt: "De Hoge Raad van Adel, gebruik makende van de magt aan denzelven verleend, bij besluit van den 20sten Februarij 1816, bevestigt bij dezen de gemeente van Ede ingevolge het, door haar gedaan verzoek, in het bezit van het navolgende wapen: zijnde van lazuur, beladen met een Vrijheidsbeeld, rustende op een bijbel, alles van goud. Gedaan in 's-Gravenhage, den 20sten Julij 1816. Ter ordonnantie van den Hoogen Raad" 

Nederlandse maagd 
Achtergrondgegevens over het gemeentewapen zijn opgetekend door Gay van der Meer in zijn artikel met de titel: ‘Vicissitudes of a Maiden’ uit 1972 en door de vroegere gemeentearchivaris P. Meerdink. 

Volgens het artikel van Van der Meer laat het gemeentewapen van Ede een vrouwelijke figuur zien die bekend staat als de Nederlandse maagd. Ook op Nederlandse (en Gelderse) munten en medailles uit de afgelopen eeuwen komt deze figuur veelvuldig voor. In de tweede helft van de 17e eeuw komt de Nederlandse maagd, wier oorsprong Van der Meer deels in middeleeuwse symbolen en deels in allegorische figuren uit de klassieke oudheid zoekt, steeds vaker voor als vrijheidsbeeld en begint dan ook steeds meer de trekken te vertonen van Pallas Athene. Deze fungeert in die tijd als personificatie van de wijsheid van de publieke autoriteiten. De speer met vrijheidsmuts in het wapen vertegenwoordigt dit Pallas-karakter.

Gulden
Het wapen is geheel van goud in een veld van lazuur (blauw) en de bijbel is geplaatst op een console. Het wapen van Ede vertoont veel overeenkomst met de Gelderse Statengulden. Deze gulden heeft wellicht als voorbeeld gediend voor het wapen dat de Arnhemse zilversmid J. van den Bergh in 1796 in het Edese ambtszegel graveerde. De Gelderse Statengulden vertoont overigens ook veel overeenkomst met de gulden die de staten van Holland in 1681 introduceerden als algemene munteenheid en met een uit 1689 daterende Nederlandse medaille ter herdenking van de kroning van William en Mary. Deze overeenkomsten zijn: Een gehelmde vrouwelijke figuur in klassieke kleding met een staf met een hoed er op in haar rechterhand: het vrijheidssymbool; een op een console gelegen boek met twee sluitingen, waarschijnlijk de bijbel, waarop de vrouwelijke figuur met haar linkerarm leunt en het randschrift ‘Hanc tuemur Hac nitimur’: deze (vrijheid) verdedigen we, op dit (geloof) rusten we. Het randschrift is niet overgenomen in het wapen van Ede. 

Traditie
Met de keuze in 1796 en 1816 voor (deze vorm van) de Nederlandse maagd als ambts- c.q. gemeentewapen sluiten de plaatselijke bestuurders aan bij een traditie die in de vlak tevoren ten onder gegane Republiek der Verenigde Nederlanden al meer dan een eeuw heeft bestaan. 

Het wapen draagt het symbool  van ‘vrijheid, steunend op de bijbel’. Het is beladen met historische symboliek, karakter en streven. 

Reliëf
In het Historisch Museum Ede bevindt zich een weergave in reliëf van het gemeentewapen. Het werd aangeboden aan de gemeente ter gelegenheid van de ingebruikneming van Edes eerste gemeentehuis in 1864. De maker (en tevens schenker) was de toenmalige wethouder A. van Schothorst. Het houtsnijwerk verdween uit zicht na de verhuizing van het gemeentebestuur in 1899, maar dook tientallen jaren later op bij nazaten van Van Schothorst. Deze schonken het reliëf in 1985 aan het museum.

Getoonde foto
GA14321