Gemeentehuizen

Gemeentehuizen

Eeuwenlang heeft de adel de Lage Landen bestuurd; in Gelderland was de Hertog van Gelre de hoogste autoriteit. Als een soort lokale overheid fungeerden in de ambten de ‘Ambtsjonkers’, meestal leden van de lagere adel. 

Tot aan 1795 was ook het bestuur van het ambt Ede in handen van ambtsjonkers, die als uitvoerder een schout aanstelden. Deze ambtsjonkers vergaderden tot 1700 in ‘De Roskam’ en daarna in logement ‘De Posthoorn’ aan de Grootestraat. Hier werd in 1761 een extra kamer bijgebouwd, die exclusief door de ambtsjonkers werd gebruikt.

Maires
De vanaf 1795 (Bataafse Republiek) optredende gemeentebesturen hebben ook in dit lokaal vergaderd. Vanaf 1812 (Franse tijd) werd het ambt in vier maires, Ede-Lunteren-Bennekom-Otterlo, opgedeeld. Deze maires stonden onder Frans gezag. In 1818 werden deze vier gemeenten weer verenigd tot het ambt Ede. In de periode tot 1851 werden bestuurders, zoals de Schout (vanaf 1825 Burgemeester genoemd), benoemd door het provinciale bestuur. Waar zij met hun (eveneens benoemde) wethouders vergaderden is niet geheel duidelijk. Het schijnt dat het ‘Ambtshuis’ (o.a. gevangenis en stalling van de brandspuit) soms als vergaderplaats gebruikt werd.

Gekozen raad
Als gevolg van de Gemeentewet van 1851 kwamen er gekozen raadsleden en werden raadsvergaderingen ingesteld. Vanaf 1854 werden twee lokalen in gebruik genomen in een woning schuin tegenover ‘De Posthoorn’. Eén lokaal diende als secretarie, in het andere werden raadsvergaderingen gehouden. Voor een huurprijs van honderd gulden per jaar was het medegebruik van het privaat inbegrepen! In 1863 kocht de gemeente de woning en zo kon na verbouwing en inrichting op 9 november 1864 het eerste ‘echte’ gemeentehuis van Ede in gebruik worden genomen. Mooi in het toenmalige centrum van Ede aan de Grootestraat, die na een naamsverandering nu Notaris Fischerstraat heet.

Brand
Tot 1899 bleef dit gemeentehuis in gebruik en werd daarna gesloopt. De gemeentelijke instellingen waren inmiddels verhuisd naar het direct aangrenzende nieuw gebouwde en veel ruimere gemeentehuis. Hoewel de (zuinige) raad niet enthousiast was over de bouw van dit gebouw, was het burgemeester jhr. F.S. Op ten Noort die de bouw doorzette. Op 27 april 1899 werd het feestelijk in gebruik genomen. Na enkele kleine verbouwingen en de aanleg van elektrisch licht, werd er in de raad al vanaf 1928 gepleit voor de bouw van een nieuw gemeentehuis. Pas jaren later werd, op 1 mei 1940, besloten nieuwbouw te gaan plegen. Door de inval van de Duitsers werden deze plannen niet uitgevoerd. Op 19 februari 1942 werd het gemeentehuis door brand totaal verwoest, een oververhitte kachelpijp was de vermoedelijke oorzaak. Niet alleen het gebouw ging verloren, maar helaas ook een deel van de archieven, inclusief een deel van het bevolkingsregister.

Sterrenberg
Al in 1941 had het gemeentebestuur de villa ‘Sterrenberg’ aan de Bergstraat gekocht, om hier de gemeentesecretarie te vestigen. Na een tijdelijke huisvesting in de Nederlands Hervormde pastorie, werd de Sterrenberg op 15 september 1942 in gebruik genomen. Er was geen geld voor vloerbedekking; men had eenvoudigweg papier (!) op de vloeren gelegd. Ook in de eerste jaren na de bevrijding van ons land in mei 1945 werd aan de inrichting van dit gemeentehuis weinig geld uitgegeven. Omdat Ede snel groeide was er een groot tekort aan werkruimte en werd de naastgelegen villa ‘Zonneberg’ aangekocht ten behoeve van de dienst Gemeentewerken. In 1954 werd naast beide villa’s een dienstgebouw, ‘De Bergpoort’, met een raadszaal, een trouwzaal en een representatieve ruimte gebouwd.

Prof. Bakema
Door de sterke groei van Ede en de ongewenste spreiding van allerlei gemeentelijke diensten werd de roep om een nieuw, groot raadhuis steeds sterker. In 1964 werd een commissie benoemd ter voorbereiding van de bouw van een nieuw raadhuis. Een jaar later adviseerde deze commissie het maken van een schetsvoorstel op te dragen aan het architectenbureau Van den Broek en Bakema uit Rotterdam. Professor J.B. Bakema koos als plek voor de nieuwbouw de Paasberg. Lang niet iedere Edenaar was gelukkig met de plaats, de schets en vooral de kosten (uiteindelijk bijna 26 miljoen gulden) van het plan. Na veel wikken en wegen besloot de gemeenteraad in september 1972 tot uitvoering van het plan. In 1974 ging de eerste schop de grond in en twee en een half jaar later konden de eerste ambtenaren hun nieuwe werkplek inrichten. Op 25 augustus 1977 werd het nieuwe raadhuis officieel in gebruik gesteld door kroonprinses Beatrix. Professor Bakema noemde zijn schepping een gebouw zonder gevels; een open huis, een ontmoetingsplaats van bestuur en burgers.

De Doelen
In 2003 werd het (monumentale) voormalige schoolgebouw van het Marnix College gerenoveerd en verbouwd tot kantoorruimte. Een deel van de gemeenteambtenaren verhuisde naar dit gebouw aan de ‘overzijde’ van het Raadhuisplein. Het gebouw kreeg de naam ‘De Doelen’. Op de plaats van de oude gymzaal, werd een fraai, nieuw gebouw opgetrokken met ingang aan de Doelenstraat. Hierin vond onder andere het expositiecentrum van Nieuwbouw Info Ede een plaats en het infocentrum Bouwen, Wonen en Milieu. Tevens werden hier de loketten voor alle wonen en bouwen gerelateerde vergunningen ondergebracht.

Met het herinrichten van het Raadhuisplein (en het aangrenzende plein rond de Oude Kerk) in 2008/2009 is een fraai en overzichtelijk hart gecreëerd in het steeds meer allure krijgende centrum van Ede.

Getoonde foto
CO50236