HORA

HORA

Begin 1900 ontstaan er in ons land vele verenigingen ter ondersteuning van de leden bij financiële problemen en hulp tijdens ziekte. Een sociaal stelsel zoals wij dit nu kennen bestaat nog niet, men is grotendeels afhankelijk van meelevende collega’s.

Zo wordt dan ook in 1909 ‘De Vereniging tot ondersteuning van Burgerlijke Ambtenaren en Beambten in ’s Rijks Dienst’ opgericht. Aanvankelijk gevestigd in Utrecht, later in Den Haag. Eén van de belangrijkste doelstellingen van de vereniging is het vestigen van een herstellingsoord. Onder leiding van Ubbo van Eerde worden leden en donateurs geworven.

Herstellingsoorden
Vanaf de eerste jaren van de vorige eeuw worden op ‘gezonde’ plekken in ons land vele herstellingsoorden ingericht voor bijvoorbeeld ‘longlijders’ en ‘zenuwlijders’. De HORA is niet gericht op zieken, maar op herstellende en/of rustzoekende patiënten, in dit geval dus voor ambtenaren. Allerlei (semi)overheidsinstellingen en bedrijfsgroepen richten verenigingen op die sociale en medische voorzieningen beter toegankelijk maken. Deze collectieve ‘verzekeringen’ worden gesteund door de opkomende vakbonden. Voorbeelden van bedrijfstakken met dit soort verenigingen zijn: spoorwegpersoneel, grafici, onderwijzers, tramwegpersoneel, ambtenaren, handels- en kantoorbedienden en havenwerkers. Het ‘Herstellingsoord voor Onderwijzers’ in Lunteren, geopend in 1900, wordt beschouwd als eerste in zijn soort.

Ede
Eind 1915 vindt het bestuur van de vereniging het verantwoord grond aan te kopen voor een herstellingsoord. De keuze valt op Ede; gezonde boslucht en een mooie omgeving staan garant voor herstel en rust. Op de grens van Ede en Bennekom wordt een perceel van circa 52 ha. aangekocht. In 1922 wordt de eerste steen gelegd voor het gebouw van het ‘Herstellingsoord voor Rustbehoevende Ambtenaren’, kortweg HORA. De opening van het herstellingsoord vind plaats op 6 oktober 1923. Er is plaats voor zestig patiënten, die elk over een eigen kamer met stromend warm en koud water beschikken. Op het terrein wordt een zogenaamde ‘lighal’ geconstrueerd, waar patiënten in de open lucht kunnen rusten. Ook wordt er een dubbele dienstwoning voor de tuinlieden gebouwd.

Administrateur Van der Burg
Het groeiend aantal leden en ook bestuursleden noopt het bestuur tot het aanstellen van een administrateur. Vanaf 1933 regelt H.J. van der Burg de administratie van het herstellingsoord met duizenden leden en tientallen afdelingen. Ook behandelt hij financiële hulpaanvragen van leden die in de lastige jaren ’30 in problemen komen. Van der Burg is ook verantwoordelijk voor de propaganda van de HORA. Zo wordt in 1937 een loterij georganiseerd met als hoofdprijs een auto. Bijna 30 jaar blijft Van der Burg in dienst; op 31 augustus 1962 wordt hij door de directie, de medici en het voltallige bestuur uitgezwaaid.

Directrice Van Aaken
Vanaf de opening staat zuster Van Aaken aan het hoofd van het herstellingsoord. Zij is duidelijk de baas: niet de voorzitter, niet de dokter en ook niet de administrateur. Zij ziet er nauwgezet op toe dat de patiënten goed worden verzorgd en de maaltijden stipt op tijd zijn. Ook controleert zij of  verpleegden niet langer blijven dan noodzakelijk, om plaats te maken voor nieuwe rustzoekende ambtenaren. Zelfs als zij moeilijk ter been wordt, haast zij zich in haar invalidenwagentje door het gebouw om alles persoonlijk te regelen! Met tegenzin neemt zij in augustus 1937 afscheid en wordt opgevolgd door zuster Salomé.

Oorlogstijd
In de Tweede Wereldoorlog wordt het bestuur van de HORA door de bezetter buitenspel gezet, op één bestuurslid na (een NSB sympathisant) die als gemachtigde optreedt. Tijdens de eerste oorlogsjaren gaat het werk in het herstellingsoord gewoon door. Maar in 1943 vorderen de Duitsers het gebouw om hierin het Edese Julianaziekenhuis onder te brengen, omdat dit ziekenhuis voor andere doeleinden door de bezetter wordt gevorderd. HORA is nu een ziekenhuis, waar veel Edenaren worden verpleegd. Bij bombardementen en beschietingen in september 1944 tijdens de ‘Slag om Arnhem’ vallen er vele doden en gewonden in Ede-Zuid en bij de ENKA-fabriek, maar de HORA wordt gespaard.

Kosten
In de naoorlogse periode stijgt het aantal HORA-leden sterk door collectieve toetreding van bonden van bijvoorbeeld de Politie en de Rijksgebouwendienst. Voor leningen wenden de leden zich meer en meer tot de Gemeentelijke sociale diensten, waardoor de vereniging een deel van haar inkomen misloopt. Ook stijgen de (personeels)kosten sterk, waardoor de HORA moeite krijgt de financiën op orde te houden. In 1959 wordt een stuk grond van 3,4 ha verkocht aan de AKU en enkele jaren later nog een flink stuk. Daarnaast worden de contributie en de verpleegprijzen verhoogd. Vanaf 1960 wordt het meest oostelijke deel van het terrein, de zo genaamde ‘rimboe’, verhuurd aan exploitatiemaatschappij B. Hazeleger uit Ede, die hierop 18 vakantiehuisjes laat bouwen. Dankzij deze maatregelen weet het bestuur van de HORA de exploitatie nog enigszins in de hand te houden.

Onderbezetting
Vanaf eind jaren ’50 van de vorige eeuw heeft de HORA te maken met onderbezetting; gemiddeld zijn slechts twee van de drie bedden bezet. Onder andere door betere werkomstandigheden en een kortere arbeidsduur slinkt de behoefte aan verpleging. Om de bezetting nog enigszins draaglijk te maken worden meer en meer niet-leden toegelaten (soms wel de helft van de patiënten). Ook het ledental loopt terug, waardoor het exploitatietekort oploopt. Het bestuur overweegt verkoop van gebouw en terrein, of verbouw tot bejaardencentrum, of zelfs verbouw tot conferentieoord. Maar geen van deze plannen biedt voldoende soelaas. Tijdens een bijzondere ledenvergadering op 1 mei 1965 wordt besloten het herstellingsoord op te heffen om een dreigend faillissement te voorkomen. Hierdoor kan de vereniging HORA blijven bestaan en haar leden toch van dienst blijven.

Ederhorst
Het terrein wordt verkocht aan de Akzo en het gebouw aan de vereniging ’s Heerenloo. De leden van de HORA kunnen vanaf nu herstellen in vier andere herstellingsoorden, waarvan de meesten worden ondergebracht in het oord voor onderwijzers in Lunteren. Het oorspronkelijke gebouw wordt verbouwd tot ‘De Ederhorst’ van de stichting Kinder- en Jeugdpsychiatrie; nu onder de naam ‘Karakter’. De vereniging HORA gaat steeds meer samenwerken met de stichting ‘Mens en Samenleving’, waarmee sinds 1978 een kantoor wordt gedeeld in Utrecht. In 2009 viert de HORA haar 100-jarig bestaan; nog altijd kunnen de leden een beroep op de stichting doen. De redelijk kapitaalkrachtige vereniging (eigen vermogen bijna € 2,4 miljoen) blijft ook in haar nieuwe eeuw dienstbaar aan haar contribuanten.

Getoonde foto
GA31291