Goudsberg

Goudsberg

Periode: IJstijd tot heden

De Goudsberg is een heuvel ten noordoosten van Lunteren. Het is één van de uitlopers van het Veluwe massief en circa vijftig meter hoog. De verschillende ‘bergen’ in het landschap zijn ontstaan in de laatste ijstijd. De stuwwal waarvan ze deel uitmaken is duidelijk te zien vanuit de Gelderse Vallei.

Andere bergen in de omgeving zijn onder andere de Galgenberg, Schelenberg, Langenberg en Stenenberg. Iets ten oosten van de Goudsberg, aan de andere zijde van de Hessenweg, op de Lindenberg bevindt zich het geografische middelpunt van Nederland.

Kippenlijn
De Goudsberg (ook wel Lunterseberg genoemd) werd eeuwen lang gebruikt voor het afgraven van zand en grind. Zwaar handwerk voor de gravers en zwaar werk voor de trekpaarden om de hoogteverschillen, langs mulle wegen, te overbruggen. Toen eind 1896 werd besloten tot de aanleg van de spoorverbinding Ede-Barneveld-Nijkerk werd snel duidelijk dat daarvoor veel zand nodig was. De spoorwegmaatschappij ‘De Veluwe’ kocht de Goudsberg en legde een apart spoorlijntje aan naar de zandgraverij. Werklieden schepten per dag zo’n 20 tot 30 wagons met de bats vol; zwaar en gevaarlijk werk, omdat de wagons op het hellende vlak nog wel eens ‘op hol’ wilden slaan. Ook nadat het zandlichaam voor de spoorlijn gereed was bleef de zandafgraving in het bezit van ‘De Veluwe’ en verkocht men zand aan derden. Het eigendom ging later over naar de Nederlandse Spoorwegen en nog later kwam de Goudsberg in particuliere handen.

Nationaal Tehuis
Landelijke bekendheid dankt de Goudsberg vooral aan de ‘Hagespraken’ die de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) er tussen 1936 en 1940 hield. In het voorjaar van 1936 kocht de NSB de Goudsberg van sympathisant Evert-Jan Roskam. De leider van de NSB, Anton Mussert, wilde centraal in Nederland een plek creëren voor grote partijbijeenkomsten met als naam het ‘Nationaal Tehuis’. Het complex diende een monumentale uitstraling te krijgen en zou naast een groot amfitheater (capaciteit 100.000 bezoekers!) en enkele vergaderruimten, een mausoleum moeten krijgen. De financiering van het complex kwam op basis van bijdragen van de leden van de NSB tot stand. Maar omdat de opbrengst tegen viel en de oorlog uitbrak werd het nooit voltooid. Uiteindelijk bestond het ‘Nationaal Tehuis’ uit een stuk grond van circa 16 hectare, met een komvormige (openlucht)vergaderplaats, enkele eenvoudige vergaderruimten, facilitaire voorzieningen en een parkeerplaats. De vergaderplaats werd aan één zijde begrensd door een imposante gemetselde muur, met een spreekgestoelte en een gigantische, 38 meter hoge, vlaggenmast. Deze muur was pas met Pinksteren 1939 gereed, om daarna nog maar één keer voor deze manifestatie te worden gebruikt.

Hagespraken
Vanaf 1936 riep de NSB jaarlijks haar leden op om op Tweede Pinksterdag naar Lunteren te komen, voor de landdag op de Goudsberg. Naar schatting veertigduizend NSB-leden gaven ieder jaar gehoor aan deze oproep; er werden zelfs extra treinen ingezet om de menigte te vervoeren. De aanhangers brachten er de fascistengroet (Hou zee) en zongen fascistische liederen. Hoogtepunten op deze dagen waren de toespraken van Van Geelkerken, Rost van Tonningen en uiteraard Mussert zelf. Daarnaast waren er optredens van vendelzwaaiers en marcheerden leden van de Weerbaarheidsgroepen. Uiteindelijk vonden er slechts zes Hagespraken plaats, te weten: 2^e Pinksterdag 1936, 2^e Pinksterdag 1937, zaterdag 9 oktober 1937 een extra Hagespraak om het vertrouwen te herwinnen na een catastrofale verkiezingsnederlaag, 2^e Pinksterdag 1938, 2^e Pinksterdag 1939 en zaterdag 2 juni 1940 omdat de Hagespraak van 13 mei wegens de Duitse inval was verplaatst. Hierna hebben er geen Hagespraken meer plaatsgevonden omdat de bezetter politiekgetinte massabijeenkomsten verbood.

Hagespraakterrein 
In 1936 werd ruim 13 ha aangekocht van drie eigenaren. Van Willem Gerrit Nieuwenkamp Jr, koopman te (Amsterdam of Baarn of Lunteren of Wekerom?), werd 8,5 ha gekocht voor 5000 gulden. Van Wouterus Wilbrink, landbouwkundige te Lunteren, werd ruim 3 ha gekocht voor 3000 gulden. Van Cornelis van de Voort, landbouwer te Lunteren, werd 2 ha gekocht voor 1500 gulden. In totaal dus zo’n 13,5 ha voor 9500 gulden.

In 1939 werd nog een kleine hectare heide gekocht van Hendrik Koudijs, landbouwer te Ederveen. Dit perceel lag aan de zuidzijde van het hagespraakterrein aan de Engweg. In 1941 werd nog 4,5 ha gekocht van Willem Gerrit Nieuwenkamp Jr. Dit perceel was aan de noordwestzijde van het hagespraakterrein gelegen. Hiermee kwam het totale areaal op ruim 19 hectare.

Camping
In 1949 kreeg de Goudsberg zijn huidige bestemming: camping. Aanvankelijk met weinig vakantiegangers, maar in latere jaren uitgroeiend tot een forse camping, met jaarlijks duizenden gasten. In de jaren ’90 van de 20^e eeuw is er op de Goudsberg een asielzoekerscentrum gevestigd geweest. Anno 2010 is op de Goudsberg een modern, goed uitgerust recreatiecentrum gevestigd onder de zelfde naam. Op een terrein van 25 hectare vindt men een camping en vele vakantiechalets.

Ondanks verwaarlozing staat de muur, met zijn karakteristieke ronde vensters aan beide zijden, er nog steeds. In 2018 is De Muur van Mussert officieel gemarkeerd als rijksmonument. Er zijn ideeën om van de muur een educatief centrum te maken waar scholieren het verhaal over de collaboratie te horen krijgen. Maar de plannen zijn nog niet definitief.

Getoonde foto
GA16841