Hessenwegen

Hessenwegen

Hessenwegen worden in het algemeen als de oudste wegen van Oost-Nederland beschouwd. Het is echter niet precies bekend uit welke tijd deze wegen feitelijk dateren. 

In 1639 moest de bekende Gelderse kartograaf Nicolaes van Geelkercken voor de geschiedenis van Gelderland van de Harderwijkse hoogleraar Johannes Isacius Pontanus een historische kaart maken; op deze kaart werden de oudste wegen of brokstukken daarvan aangegeven. Opmerkelijk is, dat langs de door hem aangegeven wegen veel grafheuvels te vinden zijn uit de tijd van 3.000 tot 1.500 vóór Christus, wat erop duidt dat een aantal wegen die over De Ginkel lopen reeds uit die periode dateren. Het juiste vervolg van zo'n heel oude weg kunnen wij nauwkeurig bepalen, omdat bijvoorbeeld in de IJzertijd op de kruispunten aan beide zijden van de wegen urnenvelden zijn aangelegd. 

De Hessenwegen liepen om bestaande dorpen en steden heen. Zij vormden een verbinding tussen sterke bestuurlijke / militaire centra zoals Zwolle, Deventer, Nijmegen, Amersfoort en Utrecht. Hessenwegen zijn wegen, gebruikt door zware Hessenwagens (soms wel door zes paarden getrokken) en door voerlieden, gekleed in een Hessenkiel. Daaruit zou de conclusie kunnen worden getrokken dat de wagens en de voerlui uit Hessen (Duitsland) afkomstig waren. Hessenwegen zijn echter alleen in Nederland en in het vroegere graafschap Bentheim (Duitsland) bekend. Deze benaming duikt in Westfalen en Rijnland nergens op. 

De Duitse kooplieden uit Hessen vervoerden maalstenen uit de Eiffel, potten, pannen, voorwerpen van aardewerk en het zwartsel voor de kleding van de Veluwenaren. Een weg of route van een Hessenweg wordt bepaald door één of meer van de volgende factoren: 

• Concentratie van mensen 
• Verzanding van een haven 
• Vindplaats van ijzererts (bijvoorbeeld bij Kootwijk) 
• Verplaatsing van een doorwaadbare plaats in een rivier 
• Zandverstuivingen  

Als aan deze voorwaarden van ontstaan niet meer wordt voldaan en er geen nieuwe factor voor in de plaats is gekomen, dan zal de route verlaten worden. 

Tracés van Hessenwegen over de Veluwe

1. Nijmegen, het Drielse Veer, Mariëndaal, langs de herberg "Het Planken Wambuis" naar De Ginkel, De Driesprong, De Goudsberg, Meulunteren, Barneveld, Achterveld, Stoutenburg, Amersfoort, respectievelijk Utrecht. 
   Verder naar het westen was de grond te drassig voor de zwaarbeladen Hessenwagens. In Utrecht of Amersfoort werd de koopwaar verhandeld of verscheept naar Amsterdam. 
2. Zwolle, Hattem, de Dellen, 't Soerel, Vierhouten, Elspeet, Staverden, Garderen, Boeschoten, Voorthuizen, Terschuur, Hoevelaken naar Amersfoort, respectievelijk Utrecht. 
3. Deventer, Twello, Apeldoorn, Hoog Soeren, Voorthuizen, Terschuur, Hoevelaken, Amersfoort, respectievelijk Utrecht. 

De Hessenweg in de gemeente Ede
De weg van De Ginkel tot aan Barneveld staat bekend als de "Hessenweg" (heet ook zo) en loopt o.a. over De Goudsberg. Het traject van de Hessenweg over De Goudsberg moet vroeger een moeizame route zijn geweest. Langs deze route lagen bovendien bijzonder veel grafheuvels. Wie van De Driesprong bij Ede het rijwielpad langs deze Hessenweg naar De Ginkel volgt, komt onder de indruk van zijn opvallend rechtlijnig verloop en zijn geweldige breedte; men meent te kunnen waarnemen hoe de voerlieden met de grootste willekeur door de onbewoonde heide hun weg hebben gezocht. Toch is deze indruk enigszins misleidend, want deze Hessenweg is herhaaldelijk hersteld. 

In 1788 bijvoorbeeld zijn de "Hessensporen" bij De Ginkel geslecht (dit betekent dat de bestaande sporen zijn dichtgemaakt) en geëgaliseerd (= gladgemaakt) in verband met een reis van prins Willem V naar Dieren. Dit gebeurde naar aanleiding van een officieel bezoek aan Arnhem na de Patriottische woelingen. 

De weg had in het begin van de 19e eeuw nog een zekere betekenis, want het is juist deze weg, die wijlen baron Sloet in zijn verdienstelijk overzicht van wegen op de Veluwe al in 1859 de zucht deed slaken, dat over de Hessenwegen nergens betrouwbare inlichtingen verkrijgbaar waren. Deze Hessenweg had blijkbaar geen afzonderlijke naam; in een oorkonde van 1437 wordt hij vermeld als "de Manensche en Eedsche Heetweg" (= weg door de heide), waarbij het merkwaardig aandoet, dat in dezelfde oorkonde sprake is van een "Riemschen Weg" (= weg van Reemst), "den men heyt den gruenen weg". Een "Groene Weg" zou erop kunnen duiden, dat al in het begin van de 15e eeuw in deze buurt een oudere en buiten gebruikgestelde weg bestond. 

Bekende pleisterplaatsen op Edes grondgebied

• Herberg "Planken Wambuis" (nu: restaurant) aan de tegenwoordige Verlengde Arnhemseweg 146 (Rijksweg N 224). Volgens een akte van 12 augustus 1782 liet ambtsjonker Assueer Torck herberg "Planken Wambuis" annex hoeve bouwen. 
• Herberg "De Lindeboom" (later boerderij, gesloopt in 2009) aan de tegenwoordige Hessenweg 124 in Lunteren. Deze herberg wordt al in een transportakte van 1621 genoemd.

Getoonde foto
GA16781