Het Garnizoen

Het Garnizoen

Eind 19^e eeuw besloot de regering van ons land vanwege de veranderende machtsverhoudingen in Europa het leger uit te breiden. In 1901 werd het jaarlijkse contingent dienstplichtigen flink opgevoerd. Voor de infanterie, de artillerie en de cavalerie werden nieuwe garnizoensplaatsen gezocht met ruime oefenterreinen en goede verbindingen.

De keuze viel op Ede en de benodigde terreinen werden gekocht, dan wel gepacht van de buurten Maanen en Ede-Veldhuizen. In 1904 werden de eerste twee kazernes aanbesteed. Op 30 maart 1905 werd Ede aangewezen als garnizoensplaats en een jaar later op 1 mei 1906 kwamen twee bataljons infanterie, afkomstig uit Utrecht en Bergen op Zoom, per trein in Ede aan. De Edese bevolking liep uit om de ruim duizend militairen, met tamboers en hoornblazers voorop, door het dorp te zien marcheren. De officieren werden op het raadhuis ontvangen, de onderofficieren en soldaten kregen een glas bier en drie sigaren!

Artillerie
In 1908 werd het garnizoen uitgebreid met het vierde regiment veldartillerie. Zij gaven een apart aanzien aan het garnizoen, vooral als de door paarden getrokken batterijen door het dorp trokken op weg naar de Ginkelse heide. De artillerie werd gevolgd door een eskadron cavalerie (Huzaren) en later door de School Reserve Officieren Bereden Artillerie (SROBA). In de periode voor de Eerste Wereldoorlog ook nog gevolgd door een compagnie wielrijders en een mitrailleurafdeling.

Mobilisatie
Toen in juli 1914 de mobilisatie werd aangekondigd, keerden bijna 8000 man terug onder de wapenen. De kazernes waren niet op deze aantallen berekend en veel militairen vonden onderdak in openbare gebouwen en zelfs in de Grote Kerk. Gedurende de mobilisatie kregen de in Ede gelegerde troepen de weinig spectaculaire taak om de landsgrens bij Nijmegen en Mook te bewaken. Tijdens deze periode bracht HM Koningin Wilhelmina twee inspectiebezoeken aan de troepen in Ede. 

Dienstplicht
Na de mobilisatie groeide het garnizoen door meer infanteristen en veldartillerie. Voor de SROBA werd een nieuwe kazerne gebouwd; in 1936 betrokken zij de Bergansiuskazerne. Door uitbreiding van de dienstplicht in 1939 werden in het hele land kazernes bijgebouwd. Het 22^e regiment infanterie betrok de nieuwe Elias Beeckmankazerne. Het regiment motorartillerie, afkomstig uit Naarden, nam zijn intrek in de Simon Stevinkazerne (de zevende kazerne in Ede). Tijdens de mobilisatie van 1939 betrokken de in Ede gelegerde eenheden hun stellingen bij de Grebbelinie.

Tweede Wereldoorlog
Na de capitulatie in mei 1940 werd het Nederlandse leger ontbonden en kwamen de kazernes ter beschikking van de Duitsers. De Stevin- en de Beeckmankazerne boden een comfortabel verblijf aan de Waffen SS. In 1941 werden de Friso- en de infanteriekazernes in gebruik genomen door de Kriegsmarine waar men matrozen ging opleiden voor de kustwacht. Eenheden hiervan vochten in september 1944 nog mee tegen de para’s in de omgeving van Renkum. In april 1945 werd Ede bevrijd door de Britten en Canadezen. Ede werd tijdelijk garnizoensplaats voor de 7^e Canadese Infanteriebrigade, tot hun repatriëring. Na de oorlog keerden de Nederlandse militairen mondjesmaat terug naar hun kazernes in Ede, waar in december 1945 een garnizoenscommando werd opgericht.

Wisselingen
Na de bevrijding keerden de oude infanterie-eenheden niet terug in Ede; het 11^e regiment ging op in de ‘Limburgse Jagers’ (Arnhem) en het 10^e regiment in het regiment ‘Chassé’ (Assen). De veldartillerie keerde wel terug, maar nu zonder paarden. In 1947 stonden de gemotoriseerde stukken geschut al weer in de artilleriekazernes. In juli 1950 werd op de Beeckmankazerne het regiment Van Heutsz opgericht en ruim 1800 militairen vestigden zich in het garnizoen. In 1951 werd de Verbindingsdienst in Ede gevestigd en in 1959 vormden de reserve-officieren de luchtdoelartillerie-school, in plaats van de bereden artillerie, in de Johan Willem Frisokazerne. Ook in de periode daarna wisselde de bezetting van het garnizoen regelmatig; afhankelijk van reorganisaties en veranderende technieken.

Complexen
Hoewel de kazernes weliswaar verschillende namen droegen, fungeerden zij als één groot complex voor diverse samenwerkende legeronderdelen. In 1983 werden de Maurits-, Johan Willem Friso-, Van Essen, Kool- en Bergansiuskazerne functioneel samengebracht onder de naam Kazernecomplex Ede-West. De vijf kazernes deelden ook allemaal dezelfde toegang. De Elias Beeckman- en de Simon Stevinkazerne gingen samen verder onder de naam Kazernecomplex Ede-Oost, aan een gezamenlijke zijweg van de Nieuwe Kazernelaan.

Einde
Na het einde van de Koude Oorlog kromp de Landmacht en volgden de reorganisaties elkaar snel op. In 1975 was Ede geen zelfstandig garnizoen meer, maar in 1996 kreeg men deze status weer terug. Met de afschaffing van de dienstplicht verminderde het aantal militairen, ooit 4000 man sterk, snel. Begin 2000 werden de Regionale Militaire Commando’s gereorganiseerd, waarbij het garnizoen Ede kwam te vervallen. Met ingang van 2006 kwam precies na een eeuw een einde aan de militaire aanwezigheid in Ede. De gemeente Ede kocht het terrein van Defensie en ontwikkelt nu plannen voor het gebruik van de grond en kazernes onder de naam ‘Veluwse Poort’.

Band met burgerij
Van een klein boerendorp kon Ede mede dankzij de militairen uitgroeien tot een middelgrote plaats met ruim honderdduizend inwoners. Vooral de beroepsmilitairen hebben hun stempel gedrukt op de Edese samenleving. Velen zijn actief geweest in kerken, besturen en verenigingen. Omgekeerd deden Edese verenigingen zelden een vergeefs beroep op de militairen. Samen maakten zij Koninginnedag, de Heideweek en de Sinterklaasviering tot een groot feest. In september 2006 heeft de bevolking van Ede afscheid kunnen nemen tijdens een stijlvolle herdenkingsbijeenkomst, met taptoe en parade. Burgemeester P. Blanken kreeg al in 2000 het vaandel van het garnizoen in bewaring, terwijl de militairen, net als honderd jaar eerder werden getrakteerd op bier en sigaren.

Getoonde foto's
GA14095
GA11022