Hervormde pastorie

Hervormde pastorie

Periode: 1857 – heden

Zolang Ede een kerk heeft en hier een pastoor of dominee werkte, zal er ook een pastorie geweest zijn. Uit de Middeleeuwen zijn geen gegevens over de huisvesting van de pastoor bekend. Het is ook mogelijk dat deze vanuit elders dienst deed in Ede.

Als in de 16^e eeuw Ede overgaat tot de Hervorming en de pastoor ingewisseld wordt voor een dominee, is er sprake van bewoning van een pastorie. Misschien dat de eerst bekende predikanten (Brinxius en Sonnius) niet zelfstandig woonden, maar de gehuwde Kemenerus (predikant te Ede 1607-1622) zal toch een eigen woning gehad hebben. Waar de predikanten uit deze periode woonden is niet bekend, maar het zal zeker in de nabijheid van de kerk geweest zijn. Wel is bekend dat er ten tijde van dominee Wijntgens (1623-1639 te Ede) vrij kostbare herstellingen plaatsvonden. Ook daarna was er regelmatig geld nodig voor onderhoud, nieuw stro voor het dak en verbouwingen.

Een nieuwe pastorie
In 1688 wordt besloten een nieuwe pastorie te bouwen. De kerkmeesters hebben hier eigenlijk geen geld voor. Na de grote dorpsbrand van 1684 hebben zij de kosterswoning (waar de brand begon) en enkele ander huizen moeten herstellen en ook toen was er geen geld. Dominee Cloeck (predikant te Ede van 1674 tot 1714) heeft in dat jaar een collectereis naar Holland gemaakt, om geld bijeen te brengen om de grootste nood te lenigen. 

Of de toenmalige pastorie ook schade opliep bij de dorpsbrand of dat het huis gewoon ‘op’ was, is niet duidelijk, maar in 1688 wordt een nieuwe pastorie gebouwd. De bouw van de nieuwe pastorie (49 voeten lang, 32 voeten breed en “de solder zal hoog zijn boven de vloer 12 voeten”) is geheel verwerkt in de gewone rekeningen van de kerkmeesters, maar de totale kosten zijn niet te achterhalen. Het tekort wordt met 800 gulden gedekt door de ambtsjonkers, de diaconie leent 950 gulden en dominee Cloeck zelf (de eerste bewoner van de nieuwe pastorie) draagt ook 350 gulden bij uit eigen middelen. Dit bedrag zal hij pas in 1703 terugkrijgen.

De pastorie werd gebouwd aan de Arnhemseweg (later Bergstraat) en heeft tegenwoordig als adres Molenstraat 13. Van de pastorie liep een weggetje naar de kerk, waar de dominee en zijn gezin regelmatig gebruik van maakten. Langs dit weggetje stond ook een boerderij, bewoond door Van Engelenhoven, die zijn mesthoop naast dit pad had. Regelmatig versperde de mest echter de doorgang voor de dominee en uiteindelijk heeft de buurtrichter moeten ingrijpen en was de ‘overbemesting’ afgelopen.

Nieuw wordt oud
Zeventien predikanten bewoonden de pastorie. Wanneer en waarom de naam Solitude aan het pand gegeven is, is niet duidelijk. Het onderhoud van de pastorie zorgde door de tijd voor veel werk. Zo werd er vaak opgelapt en vergroot. Het monumentenrapport spreekt over “diverse bouwsporen … restanten van deuren, vensters, en vooral een trapgevel”. In de loop der jaren kreeg de pastorie aan de westkant een kamer aangebouwd waar de catechisaties werden gehouden; waarschijnlijk gebeurde dit in 1829 gezien de jaartalankers in de kopgevel aan deze kant. Het geheel bleef echter bouwvallig.

In 1846 ontstaan plannen om in het koetshuis van de heer J.F. Hommes – naast de pastorie – een olieslagerij op te richten. De kerkvoogden laten hun bezwaar daartegen duidelijk bij het gemeentebestuur van Ede horen: zij vrezen dat door het gedreun de oude pastorie grote schade zal oplopen. Bovendien is de inrit van het koetshuis tevens de toegang tot het catechisatielokaal en zou het drukke gerij gevaar opleveren voor de catechisanten.

In april 1852 doet dominee J.D.B. Brouwer intrede in Ede en betrekt hij met zijn gezin de oude pastorie. Als eis voor zijn overkomst naar Ede heeft hij gesteld dat de pastorie zou worden opgeknapt en dat er een wagenschuurtje in de tuin gebouwd zal worden. Ook nu blijven de uitgevoerde reparaties lapwerk en in 1857 (ds. Brouwer is inmiddels zelf kerkvoogd – kerkrentmeester – geworden) wordt besloten in de tuin een totaal nieuwe pastorie naast de oude te bouwen. Deze nieuwe pastorie, Molenstraat 11, is meer dan 130 jaar als zodanig in gebruik geweest en in 1986 verkocht aan notaris Posthuma, die er zijn notariskantoor vestigde.

Getoonde foto
GA16982