Hendrik van Zoelen

Hendrik van Zoelen

Op zondag 23 februari 1845 werd in de Oude Kerk van Ede een kerkorgel in gebruik genomen. Tot die tijd had men zonder begeleiding de psalmen gezongen, simpelweg omdat men er geen behoefte aan had. Vooral op het platteland was men niet erg gesteld op muziek binnen de kerkmuren. Omstreeks 1840 gingen er stemmen op om over een orgel te kunnen beschikken. 

De buurten Ede-Veldhuizen en Maanen, die dankzij de verkoop van grond ten behoeve van de spoorlijn over een goed gevulde kas beschikten, namen het initiatief en zorgden voor het startkapitaal. Er werd een commissie gevormd die vol ijver aan het werk ging met als gevolg de plaatsing van een fonkelnieuw orgel in de toen nog enige kerk van Ede.

Organist
Als eerste organist werd door de kerkvoogden Evert Eijlander aangesteld, nadat hij eerst bij de Arnhemse organist Van den Dusse een soort examen had afgelegd. Het salaris van Eijlander bedroeg vijfenzeventig gulden per jaar. De orgeltrapper kreeg, ondanks zijn zware taak, slechts twintig gulden per jaar. Eijlander begeleidde vroom en eerbiedig het trage, ‘gedragen’  psalmgezang van de kerkgangers. Op 1 augustus 1871 werd hij opgevolgd door Jan van Zoelen.

Jan senior
Jan van Zoelen was timmerman-meubelmaker en tevens verhuizer. Hij was getrouwd met Anna Pothoven en telg uit een oud, muzikaal Ede’s geslacht. In 1886 begon Jan een winkel in meubelen en ijzerwaren aan de Grotestraat. Ondanks zijn drukke winkeliersbestaan bleef Jan ruim dertig jaar tot ieders tevredenheid organist. Zijn jongste zoon Hendrik, geboren op 7 februari 1886, begeleidde op twaalfjarige leeftijd al eens een kerkdienst en hij verving zijn vader regelmatig na diens beroerte in 1899. Jan van Zoelen overleed in het voorjaar van 1902. Zoon Hendrik, amper 16 jaar oud, zette de steeds groeiende winkel voort en volgde tevens zijn vader op als organist.

Hendrik
Vader Jan had zijn zoon dus al vroeg vertrouwd gemaakt met het grote kerkorgel. Maar diens lessen waren niet voldoende; hij kreeg ook les van J.F. Thierrie in Wageningen en van de bekende organist Charles de Wolf, die het orgel van de Eusebiuskerk in Arnhem bespeelde. Hendrik had de muziek in zijn vingertoppen en speelde op zestienjarige leeftijd als een volslagen musicus. Dat was dan ook de reden dat de kerkenraad hem liet spelen als organist, hoewel officieel zijn moeder tot organiste werd benoemd. In 1913 trouwde Hendrik met Alida Voogt; ze kregen samen zes kinderen. Zijn optreden bleef niet beperkt tot kerkdiensten. Hij gaf orgelconcerten in verschillende kerken en speelde voor de zangvereniging Excelsior, waar zijn neef Leendert van Zoelen dirigent was. Ook thuis werd veel muziek gemaakt; alle kinderen bespeelden een instrument. Vrijwel elke zondag en elke feestdag was Hendrik op zijn post, of het nu een ochtend, middag of avonddienst was. Daarnaast studeerde hij als het even kon zo’n twee uur per dag op het orgel.

Volume 
Vader Jan had het orgel, dat zich toen nog boven het koor bevond, altijd rustig en niet al te luid bespeeld. Daar kwam verandering in toen de jeugdige Hendrik de registers van het orgel verder opentrok en het tempo verhoogde. De meeste kerkgangers vonden het prachtig, maar de dominee en een deel van de kerkenraad dachten daar anders over. Vooral de dominee had problemen het geluidsvolume, daar het orgel zich precies achter de preekstoel bevond. Onder protest ging Hendrik van Zoelen akkoord met een lager volume. Hij ging ook kortere voorspelen en koralen spelen, omdat ook daarop commentaar was geleverd. In 1912 kwam aan dit knelpunt een einde doordat het orgel werd verplaatst naar de gaanderij en kon Hendrik zijn door velen gewaardeerde spel weer enthousiast hervatten. 

Jubileum 
De oorlogsjaren gingen ook voor Hendrik niet ongemerkt voorbij. Zo werd hij gedwongen om het kerstfeest van de Wehrmacht te begeleiden, waarbij zelfs een grote kerstboom in de kerk was geplaatst (!). In het laatste oorlogsjaar slaagde Hendrik erin vijf onderduikers in het orgel te verstoppen, die zodoende een Duitse razzia ontliepen. Op 12 mei 1962 vierde Hendrik van Zoelen zijn zestigjarig jubileum. Op deze dag stopte hij (76 jaar oud) ook zijn muzikale carrière. Er werd hem een receptie aangeboden in ‘Rehoboth’, waar talrijke sprekers zijn unieke loopbaan roemden. Hoogtepunt was het opspelden van de zilveren medaille van de orde van Oranje Nassau door burgemeester H.M. Oldenhof. Verder waren er optredens van Excelsior en De Harmonie.

Jan Junior
De viering van het jubileum van Hendrik werd afgesloten door een concert in de Oude Kerk, aangeboden en uitgevoerd door zijn kinderen. Twee dochters spelend op cello en fluit, samen met zoon Jan op het orgel zorgden voor een waardig einde aan de loopbaan van Hendrik van Zoelen. Jan had al eerder de leiding van de winkel op zich genomen. Na de oorlog verdwenen de meubelen uit de winkel en in 1956 werden huishoudelijke artikelen in het assortiment opgenomen. In 1962 nam Jan het werk als organist van zijn vader over. Hij werd dus de derde generatie Van Zoelens die het orgel van de Oude Kerk bespeelde. Jan zou dit nog vijfentwintig jaar doen. Hendrik van Zoelen overleed op 3 juli 1971.

Getoonde foto
GA10467