Groot Batelaar

Groot Batelaar

Periode: 1892 tot heden

Aan de Postweg in Lunteren vlak bij de grens met de gemeente Barneveld bevindt zich het gebouwencomplex ‘Groot Batelaar’. Groot Batelaar is een psychiatrisch ziekenhuis voor psychoneurotische delinquenten en is een werkeenheid van de Stichting Welzijn en Gezondheidszorg van het Leger des Heils.

Eind 19^e eeuw zocht het Leger des Heils een stuk grond om daarop een zogenaamde ‘Landkolonie’ te stichten. Men wilde, in een landelijke omgeving, een complex bouwen voor de opvang van daklozen en ontslagen gevangenen. Of zoals het toen zo fraai heette: “Onderdak, voedsel, kleeding en toelage verstrekken, teneinde hen te helpen als goede en nuttige menschen in den maatschappij terug te keeren, welk doel getracht wordt te bereiken door de opgenomenen aan geregelden arbeid te gewennen”.

Afgelegen
In 1982 slaagde men erin een redelijk groot terrein te verwerven, met daarop de boerderij Groot Batelaar. De keuze voor dit afgelegen terrein was geen toeval: men wilde contacten tussen de opgenomenen en het thuisfront zo veel mogelijk vermijden. Lunteren was ver genoeg van de grote steden in het westen van het land verwijderd. De filosofie achter het geheel was, om de daklozen en ontslagen gevangenen eens in een geheel andere omgeving aan de terugkeer in de maatschappij te laten werken. Er was aanvankelijk wel enige weerstand uit de omgeving tegen de komst van de landkolonie, maar na de vestiging verstomden de protesten vrij snel. Het complex werd keurig ingericht en de landerijen zorgvuldig bewerkt. Men zag dat de bewoners zich bezig hielden met dezelfde landbouwactiviteiten, als waar men zelf mee bezig was.

Goede naam
Op het terrein werd een tehuis voor verpleegden gebouwd, met een eetzaal, een ziekenzaal, keuken, enz. Er kwam een directeurswoning en ruimten voor diverse werkzaamheden, zoals een mattenmakerij. Daarnaast werden schuren en stallen ingericht voor het vee. Er waren tientallen koeien, die naar men vertelde melk gaven van hoge kwaliteit (als in Holland). Ook werden er varkens en kippen gehouden. De eerste directeur, staf-kapitein F. Stel, bleef bijna veertig jaar in dienst en onder zijn bewind kreeg Groot Batelaar een goede naam in de buurt. Behalve dat de bewoners het ‘eigen’ land bewerkten, werden ze ook ingezet bij de agrarische ontginning van de omgeving. De economische crisis van de jaren ’30 en de Tweede Wereldoorlog gingen zonder grote problemen aan de Landkolonie voorbij, hoewel wel enkele gebouwen werden beschadigd.

Open TBR-kliniek
Vanaf 1953 fungeerde Groot Batelaar als TBR-kliniek. Het was een experiment: als enige TBR-kliniek in Nederland werd dit een ‘open’ instelling. Het was al snel gedaan met de goede naam die de inrichting had. Alle criminele activiteiten die in de omgeving plaats vonden, werden, al dan niet terecht, toegeschreven aan bewoners van Groot Batelaar. Er ontstond in 1958 een openbare discussie tussen het gemeenteraadslid W. Welgraven en de geneesheer-directeur dr. G.W. Arendsen Hein over de toenemende criminaliteit in de omgeving. Welgraven berekende dat het aantal gepleegde misdrijven door verpleegden van Groot Batelaar zestig maal zo groot was als in de rest van de gemeente Ede ! Uiteindelijk resulteerde dit in kamervragen over het gevaar voor de omwonenden. Minister Samkalden benoemde een commissie van onderzoek, die ook vraagtekens zette bij de grote openheid van de kliniek. Met vallen en opstaan bleef de open TBR-kliniek tot 1986 functioneren. TBS-opleggingen bleken in de loop van de jaren ’80 niet meer geschikt voor een open setting.

Forensisch therapeutische kliniek
In 1986 is de TBR-inrichting omgezet in een categoraal psychiatrisch ziekenhuis te behoeve van psychoneurotische delinquenten. Groot Batelaar behandelt veelal jeugdige cliënten die in aanraking met justitie zijn gekomen of dreigen te komen. De behandeling richt zich op het gedrag van de cliënten dat hen in ernstige problemen brengt en waarmee zij zichzelf en anderen grote schade hebben toegebracht. Meestal wordt de behandeling gegeven in het kader van een justitiële maatregel of aanwijzing waarbij justitie aan cliënten de mogelijkheid biedt om behandeling te krijgen in plaats van straf. Deze ’drang’ is nodig om de behandeling aan te gaan en goed af te maken. In Arnhem heeft Groot Batelaar een polikliniek voor nazorg van jeugdigen (12 tot 23 jaar) die met justitie in aanraking zijn gekomen.

Oorsprong naam
De naam ‘Batelaar’ is erg oud. Al voor 1647 bestond er een hoeve genaamd Batelaar. De vermoedelijke oorsprong van deze naam kan als volgt verklaard worden: In de Middeleeuwen was het gebied bedekt met bossen. Het buurschap waarin we Groot Batelaar vinden, heet niet voor niets Nederwoud. Een open plek in het bos noemde men ‘laer’ of ‘laar’. Daarop verrees vaak een hofstede, die de grond er omheen gebruikte ten ‘bate’ van eigenaar of pachter. Hieruit is de naam Batelaar te verklaren. De toevoeging ‘groot’ is later gekomen, nadat in de nabijheid een kleinere (nog bestaande) hofstede werd gebouwd, met de naam Klein Batelaar.

Getoonde foto
GA16055