Doesburgerbuurt

Doesburgerbuurt

De naam ‘Doesburg’ werd voor het eerst vermeld in een acte uit 1025. In 1230 werd de in de buurt gelegen hoofdboerderij (domus) Beetrum genoemd bij een schenking en in 1360 werd Doesburg vermeld in belastinggegevens voor de Hertog van Gelre.

Van de middeleeuwse periode van de buurschap Doesburg is weinig bekend. Bij de grote brand in het centrum van Ede (1684) gingen de buurtboeken van Doesburg (en deels die van de buurten Ede-Veldhuizen en Maanen) verloren. Het gebied van de buurt bestond voor een klein deel uit boerderijen met in cultuur gebrachte landerijen. Het grootste deel bestond uit onontgonnen woest land (heide en veengrond). Deze grond was gemeenschappelijk eigendom van de buurt.

Bestuur
Het bestuur van de Doesburgerbuurt was vrij eenvoudig van opzet. Aanvankelijk waren er twee buurmeesters die elk twee jaar zitting hadden. Eén van hen beheerde het financiële gedeelte en deed dat tijdens de jaarlijkse buurspraak over aan de tweede buurtmeester om vervolgens af te treden. Later werd er uit de geërfden een buurtrichter gekozen, die benoemd werd voor het leven. Het buurtbestuut regelde alles wat op de buurt betrekking had, misdaden uitgezonderd. Zij stelden de regels vast en legden boetes op aan wie de besluiten overtrad. Om dit alles te controleren werd er een buurtscheuter (veldwachter) aangesteld, die nauwgezet op overtredingen toezag. Grootste zorgen voor de buurt vormden het onderhoud van wegen en de afwatering. Geld was er vrijwel niet voor beschikbaar en van tijd tot tijd moesten de buren zelf de handen uit de mouwen steken om bij voorbeeld de ergste gaten in de wegen te dichten. In het midden van de 14^e eeuw sloten de buurt Doesburg en de buurt Ede-Veldhuizen een verdrag over de Doesburgerdijk en de Doesburgerschut.

Ederveen
Het grootste deel van het huidige Ederveen behoorde toe aan de buurt Doesburg. Het gebied kende vele namen, zoals Doesburgerachterveen, Turfveld, Edesche veen en Heerenveensche Buurt. In vroegere eeuwen was het natte laagveengebied nauwelijks toegankelijk en in de winter al helemaal niet. In de 17^e eeuw werd er een begin gemaakt met de ontginning van het gebied. Er ontstonden enkele boerderijen, o.a. bij de Slaperdijk, in de Fliert en bij De Klomp. In 1790 scheidde de Achterveeners zich af van de buurt Doesburg en vormden samen met De Fliert (afgescheiden van ‘Het Woud’) een nieuwe buurt onder de naam Heerenveensche Buurt. De nieuwe buurt was vrij klein; de grens met Doesburg werd gevormd door de Meikade.

Heide
De Doesburgerheide in het hoger gelegen, dus drogere deel van de buurt, had in vroegere eeuwen een zeer nuttige functie: er konden schapen grazen, gemaaide heide deed dienst als veevoer, plaggen werden gebruikt als ondergrond in de stallen en er was volop zand en grind beschikbaar. De heide lag ten oosten van de Doesburger Eng, de scheiding werd gevormd door de wildwal. De beroemde Hessenweg doorsneed het gebied. Na 1840 mochten ook de Achterveeneners gebruik maken van de heide, maar dit werd later weer herroepen. De zaak liep uit de hand toen in 1873 de scheuter een vracht gemaaide heide van twee Achterveeners in beslag nam. Een rechtzaak volgde, waarbij uiteindelijk de Doesburgers in het gelijk werden gesteld.

Doesburger Eng
De Doesburger Eng was een gebied waar voornamelijk graan (rogge) werd verbouwd. Voor de bemesting van de schrale grond werd potstalmest gebruikt, waarvoor schapen en heide nodig waren. De vruchtbaarheid van de Eng was dus sterk afhankelijk van het aantal schapen en de hoeveelheid beschikbare woeste gronden. Door negen eeuwen heideplaggencultuur ontstond de typische ‘opbolling’ van het landschap. In het gebied rond de Doesburgermolen trof men meerdere boerderijen aan, waarvan de bekendste zijn: Groot Beetrum (eerste vermelding uit 1230), De Engelenhoeve (1610) en Pothoven (1637). De Doesburger Molen (eerste vermelding uit 1401) is de oudste, werkende standerdmolen in Nederland. Het was een z.g. ‘dwangmolen’ waar de boeren verplicht waren gebruik van te maken en waardoor de landheer, de Hertog van Gelre, tijns (belasting) kon heffen.

Gello
Bij de buurt behoorde ook een stuk bos: het Gello. Oorspronkelijk behoorde het aan enkele Doesburger boeren, maar later kochten ook anderen delen ervan. In tegenstelling tot het Eder Bosch werd in het Gello op onverantwoorde wijze geveld en gehakt, zonder dat daar nieuwe aanplant voor terug kwam. Langzamerhand raakte het bos in verval en bracht steeds minder hout op. Ten slotte is het zo goed als verdwenen, alleen de naam Gello is gebleven.

Opheffing
Nadat al jaren stemmen opgingen tot het opheffen van de buurt, werd in 1899 besloten tot opheffing van de Doesburgerbuurt. Op dat moment was de buurt ca. 500 hectare groot. Het verdelingsplan werd op in maart 1900 goedgekeurd, terwijl de acte van scheiding in mei 1902 werd opgemaakt. De laatste buurtrichter was notaris W.F.J. Fischer. Het gebied werd in een groot aantal percelen opgedeeld, waardoor talrijke particulieren in het bezit kwamen van een stukje bos of heide. De opbrengst werd grotendeels besteed aan achterstallig onderhoud van wegen. Acht jaar later vloog de prijs van de grond omhoog toen er plannen ontstonden het eerste vliegveld van Nederland aan te leggen op de Doesburgerheide. De eerste vlucht van een Nederlander boven Nederlands grondgebied door Jan Hilgers vond plaats op 29 juli 1910, boven de Doesburgerheide. In 1920 werd de zaak opgedoekt; het vliegveld was een illusie geweest. Het voortbestaan van de buurt had weinig zin meer. De officiële opheffing vond plaats op 23 mei 1922, toen de gemeente alle wegen en nog wat resterende goederen overnam.

Stichting
Bewoners van de ‘oude’ Doesburger Eng hebben met de medewerking van de gemeente Ede in 2006 en 2007 een visie voor het gebied ontwikkeld. Deze wordt door de Stichting Buurtschap Doesburger Eng de komende jaren uitgewerkt. Aansluitend bij het landgoed Kernhem wordt vooral het zuidelijke deel van de eng meer toegankelijk en beleefbaar gemaakt als ‘achtertuin’ van Ede. Het gebied rondom de Doesburger molen staat daarbij centraal. Het belang van boeren als eeuwenoude beheerders van het landschap staat in de visie hoog in het vaandel. In bedrijfseconomisch opzicht wordt vooral een toekomst gezien in de meer extensieve, en voor de eng grondgebonden, biologische landbouw. Qua ligging en karakter is dit eeuwenoude agrarische cultuurlandschap nog de meest onaangetaste Eng langs de flanken van de Veluwe; zeker waard om behouden te blijven.

De grenzen van de Doesburgerbuurt zijn, op de kaart van vandaag, grofweg als volgt in te tekenen:
In het westen: Begrensd door de gemeentegrens van Renswoude
In het zuiden: Vanuit het westen de (Ederveense) Buurtweg volgend, via de Doesburgerdijk, noordelijk van Kernhem tot de Wildzoom. Dan noordelijk van het Edese bos langs, via de Zonneoordlaan en de Hessenweg naar ‘De Driesprong’ en dan een deel van de Apeldoornseweg volgend tot aan de Hoge Valksedijk
In het oosten: Vanaf de Apeldoornseweg de Hoge Valksedijk volgend tot aan de Immenweg
In het noorden: Vanuit het westen de (Ederveense) Brinklanderweg, de Luntersekade, de Goorsteeg (aan beide zijden van de Lunterseweg) en de Immenweg volgend tot aan de Hoge Valksedijk

Getoonde foto
GA14964