De Zanding

De Zanding

Ooit was het gebied De Zanding, zoals het grootste deel van de Veluwe, een ruige zandverstuiving. Nu bestaat het gebied uit stuifzand, heide en bos, waar veel zeldzame dieren en planten voorkomen. Op de plaats van de plas was vroeger een wel, waarvan het water werd afgevoerd via een tak van de Valkse beek.

Nu is deze bovenloop droog, omdat het Veluwe-massief door onttrekking van water ten behoeve van drinkwater, landbouw en industrie veel droger is geworden. De Zanding werd in de crisisjaren getransformeerd van een lustoord voor konijnen en fazanten tot een fraai wandelpark voor de inwoners van Otterlo en vakantiegasten.

Werkverschaffing
In de jaren dertig van de vorige eeuw was er grote werkloosheid in ons land. Velen trokken van ‘de steun’ (we zouden nu ‘bijstand’ zeggen) en de gemeente Ede had het moeilijk. De Rijksoverheid ontwikkelde beleid om werklozen aan werk en inkomen te helpen. De gemeente wees vele tientallen plannen aan als werkverschaffingsprojecten. Zo werden onder andere wegen aangelegd, waterleidingen verbeterd, het openluchttheater de Eder Kuil aangelegd en enkele grind- en wandelpaden in het Nationale Park De Hoge Veluwe aangelegd. De kosten van deze werkverschaffingsprojecten werden voor 75% gesubsidieerd door de Rijksoverheid, terwijl de uitkeringen van de steun geheel voor rekening van de gemeenten kwamen. Het gemeentebestuur had dus behoefte aan langdurige projecten, met veel handarbeid.

De Zanding
Het plan voor het graven van een vijver bij Otterlo was weliswaar geen productief werk, maar was wel uitnodigend bij het aantrekken van toeristen en pensiongasten. Het voorstel werd ontwikkeld door de afdeling gemeentewerken van Ede en onder leiding van de Nederlandse Heidemij uitgevoerd. Het plan was flexibel van opzet en kon groter worden uitgevoerd, zodat er meer en langer arbeiders van konden profiteren. In de loop van 1933 werd begonnen met het (met handkracht) uitgraven van een grote plas van ongeveer 2,5 ha. Er werd uitgegaan van 100 à 120 manjaren werk. Een vervolgproject werd in 1936 en 1937 uitgevoerd en behelsde het aanplanten van 12 ha beplanting rond de vijver.

Zwaar werk
De graafwerkzaamheden werden geheel met mankracht uitgevoerd. Voor velen, die niet gewend waren met een schop om te gaan, was het heel zwaar werk en voor sommigen te zwaar. De veelal natte grond moest, vanuit een diepte van drie à vier meter, per kruiwagen maar de kiepkarretjes gebracht. De volle, op rails lopende, wagentjes werden door vier man tegen de kant op geduwd en bovenaan geleegd. Dit eentonige en zeer vermoeiende werk, ging de hele dag door van ‘s morgens zeven tot ‘s middags vijf uur, met een schaftpauze van een half uur. Tel daarbij het heen en weer fietsen of lopen (in eigen tijd) naar Otterlo en je komt al snel uit op werkdagen van meer dan twaalf uur. Dit alles tegen een beloning van hooguit vijftien gulden per week.

Openstelling
Op vrijdag 29 mei 1936 werd De Zanding, compleet met theehuis, geopend. Het geheel bleef eigendom van de gemeente en werd, onder voorwaarden, verpacht. Eén van die voorwaarden hield in dat het park met de vijver op zondag gesloten moest blijven. De eerste pachter de heer J.P. Menger, dacht ondanks deze bepaling het theehuis te kunnen exploiteren. Maar al na een jaar diende Menger een verzoek in het theehuis ook op zondag te mogen openen. Het eerste exploitatiejaar leverde hem een fors verlies op. Burgemeester en wethouders van de gemeente Ede bleven echter bij hun eerdere besluit Ook een voorstel om op zondag vanaf 13.00 uur te mogen openen werd afgewezen.

Zwemmen
Al vanaf de opening werd de plas bij mooi weer in gebruik genomen door bezoekers (vooral jeugd) die er, ondanks het verbod, naar hartenlust zwommen of een zonnebad namen; ook op zondag. Het terrein was niet afgezet, men kon vanaf alle zijden de vijver bereiken. Achter de opgeworpen wal en de omliggende struiken kon men zich uitstekend verkleden. Naar aanleiding van vragen uit de gemeenteraad gaf burgemeester Baron Creutz onomwonden toe dat, bij gebrek aan politiemensen, handhaving van het verbod niet haalbaar was. “Als de agent aan deze zijde van de plas staat, duiken aan de andere kant tientallen mensen in het water”, aldus de burgemeester. Toch bleef het verbod bestaan. Dat de meerderheid van de gemeenteraad werkelijk uit principe handelde en niet op het faillissement van de pachter uit was, bleek uit het feit dat de pacht over het jaar 1938 werd kwijtgescholden.

Oorlogstijd
Pas in de oorlogsjaren raakte het zwemmen en de aandacht voor de zondagsheiliging op de achtergrond. De Duitsers hebben nog een poos op het terrein vertoefd en in 1944 heeft het Rode Kruis er een ontluizingskamp van gemaakt voor de vele vluchtelingen. Na de bevrijding nam Menger, met bedrijfsleider D. Vonhof, de exploitatie weer ter hand. Vanwege de door de Duitse Wehrmacht aangerichte vernielingen kon de exploitatie van De Zanding in 1945 niet plaats vinden. Het theehuis werd opgeknapt en badhokjes geplaatst. Meer en meer dagjesmensen, maar ook militairen uit Harskamp maakten gebruik van de zwemgelegenheid. In 1947 verleende de gemeenteraad schoorvoetend toestemming tot openstelling van De Zanding op zondag na de kerk vanaf 12.00 uur. Aan het strand kwam een stenen gebouw voor de verkoop van ijs en verfrissingen, met een terras. De zwemplas werd in de jaren zestig druk bezocht; zo telde men op zondag 3 juli 1961 maar liefst 7.000 bezoekers.

Modern vakantieoord
In 1965 stopte de familie Menger met de exploitatie van De Zanding. De gemeente trad in onderhandeling over erfpacht van het terrein aan de N.V. Simon de Wit, de grootgrutter die in Brabant al een recreatiecentrum exploiteerde.  De Zanding werd een (voor die tijd) modern vakantieoord met een café-restaurant, speelvoorzieningen en een kampeergedeelte. In 1986 namen Bart Jan Witsche en zijn familie het vakantiepark over. Zij exploiteerden het park vijfentwintig jaar, met veel aandacht voor vaste campinggasten. In april 2011 werd De Zanding overgenomen door ‘Droomparken’, een organisatie die al negen bungalowparken in Nederland bezat.

Getoonde foto
GA18562