De Kroon bouwmaterialen

De Kroon bouwmaterialen

In juli 1912 nemen Leendert, Pieter en Willem Tulp een bedrijfje in betonartikelen over. De gebroeders, zonen van de bekende houthandelaar Jan Tulp, zien perspectief om in Ede een betonfabriek te beginnen. Zes jaar eerder hadden ze wasserij ‘Gelria’ opgericht.

Het bedrijfje aan het Heuvelsepad in Ede, eigendom van de heren Kool en Van Emmerik, is een houten gebouwtje waar op bescheiden schaal betonnen artikelen worden geproduceerd. Na enige tijd verplaatsen de gebroeders Tulp het bedrijfje naar een terrein begrensd door de Waterlooweg, de spoorlijn bij Ede-Dorp en de gasfabriek. Dit terrein is al in eigendom van de familie Tulp. Het bedrijf krijgt de naam: N.V. Cement- en Betonfabriek ‘De Kroon’. In 1915 krijgt de Edese architect Leendert van Zoelen opdracht een nieuwe fabriek te bouwen op dit terrein. Als directeur wordt H.H.J. Renes aangesteld.

Producten
Men start met de fabricage van betonnen (riolering) buizen, betonnen palen en cementpannen. Daarnaast wordt er gehandeld in bouwmaterialen als cement, kalk, stenen, dakpannen, gresbuizen en tegels. Belangrijkste afnemers zijn aannemers en overheidsinstellingen. Omstreeks 1920 begint de grote groei. Een hydraulische pers doet haar intrede en er worden een kantoorgebouw en meerdere opslagloodsen gebouwd. In 1931 wordt gestart met de productie van trottoirtegels, een lawaaierig proces waartegen omwonenden tevergeefs protesteren. Voor de productie van de betonnen producten wordt aanvankelijk Belgisch cement gebruikt die per schip wordt aangevoerd in Wageningen. Later wordt Duits en Nederlands cement (in papieren zakken) via spoor of vrachtwagen aangevoerd.

Nieuwe directie
In 1937 verkopen Pieter Tulp en de erven Willem Tulp hun aandelen en wordt de zaak voortgezet door de erven Leendert Tulp en directeur Renes. Na het overlijden van Renes wordt in 1939 H.B. de Lange aangesteld als directeur; hij zal dat tot 1965 blijven. Het bedrijf heet dan officieel: N.V. ‘De Kroon’ Bouwmaterialen en Tegelhandel. In de oorlogsjaren blijft de productie van betonnen artikelen redelijk op pijl tot september 1944, als praktisch alle activiteit in Ede tot stilstand komt. Doordat de fabrieksgebouwen de oorlog onbeschadigd overleven, komt de productie na de bevrijding weer snel op gang. Enkele loodsen van het bedrijf worden het eerste naoorlogse jaar door de regering gebruikt voor opslag en verkoop van voedselvoorraden.

Werfbaas
Bij de overname in 1912 van het oorspronkelijke betonbedrijfje, komt het enige personeelslid, Kees Kwint, mee. Omstreeks 1920 wordt hij (reeds voorman) benoemd tot bedrijfsleider, al zeggen de klanten veelal ‘werfbaas’. Kwint is ’s morgens de eerste en ’s avonds de laatste op het terrein en ziet en weet alles; hij is ‘het gezicht’ van De Kroon. Zelfs na het bombardement op Ede, 17 september 1944, blijft hij actief. Hoewel het bedrijf stil ligt waakt hij over terreinen en gebouwen. Als Kwint in 1952 zijn veertigjarig jubileum viert wordt hij uitgebreid gehuldigd in Buitenlust, waar de gehele Edese aannemerswereld ziet hoe hij wordt benoemd tot lid van de Orde van Oranje Nassau, door burgemeester H.M. Oldenhof.

Groei en einde
Door toenemende bedrijvigheid groeit ‘De Kroon’ snel en productie en handel breiden zich enorm uit. Door de grote afname van cement is het niet langer efficiënt om cement in zakken aan te voeren. Daarom gaat men over naar bulktransport per spoor, dat op de eigen losplaats van de fabriek via persleidingen naar een betonsilo wordt getransporteerd. Eind jaren ’60 opent ‘De Kroon’ een showroom voor keukens, dicht bij de fabriek aan de Maanderweg 54. Onverwacht, in 1982, gaat het bedrijf failliet en het terrein wordt gekocht door Hazeleger Wegenbouw. Zesentwintig personeelsleden staan op straat.

De gebouwen van ‘De Kroon’ worden gesloopt en in 1984 worden op het terrein 183 woningen gebouwd. In de benaming ‘Kroonwoningen’ blijft de naam van het bedrijf voortleven.

Getoonde foto
GA17446