De Hartenberg ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe

De Hartenberg ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe

Historische schets

De geschiedenis van 's Heeren Loo begint aan het einde van de negentiende eeuw in Ermelo, met de oprichting van de “Vereniging tot opvoeding en verpleging van achterlijken en idioten.” 

Eén van de initiatiefnemers tot de oprichting van deze vereniging is de Voorthuizer predikant ds. Willem van den Bergh. Dr. mr. Willem van den Bergh heeft rechten en theologie gestudeerd aan de universiteit van Leiden. Hij speelt aan het eind van de negentiende eeuw een belangrijke rol in de Nederlandse kerkgeschiedenis. Van den Bergh stelt sociale misstanden aan de kaak en komt in het verweer tegen de in zijn ogen betuttelende liefdadigheid. De kerken zijn in deze tijd terughoudend in het opzetten van professionele ondersteuning voor gehandicapten. Om die reden stimuleert Van den Bergh de oprichting van particuliere instellingen voor zorg aan psychiatrische patiënten en voor onderwijs aan wat men destijds 'idioten' noemde. 

In 1891 opent de “Vereniging tot opvoeding en verpleging van achterlijken en idioten” een instelling op het landgoed 's Heeren Loo te Ermelo. Op 6 februari 1891 neemt de eerste patiënt zijn intrek op het Ermelose landgoed. 

De nieuwe instelling is een handreiking naar protestants-christelijke gezinnen met een kind met een verstandelijke beperking. Het is ongeveer het begin van georganiseerde “zorg voor mensen met een verstandelijke beperking’, volgens de inzichten van die tijd: het opnemen van cliënten in grote internaten, ver van de bewoonde wereld in de heilzaam geachte bos- of zeelucht. 

De vereniging voorziet duidelijk in een behoefte. Er worden in korte tijd meer nieuwe instellingen geopend. Enkele voorbeelden zijn:

• Groot Emaüs te Ermelo (1907), een orthopedagogisch centrum voor hulpverlening aan jongeren met een lichte verstandelijke beperking; 
• Lozenoord te Ermelo (1911) een instelling voor meisjes, dat in 1934 fuseert met ’s Heeren Loo tot 's Heeren Loo-Lozenoord; 
• de Dr. mr. Willem van den Bergh stichting (Noordwijk, 1923); 
• Groot Schuylenburg te Apeldoorn in 1952 en het Westerhonk  (1966) te Monster; 
• In 1968 wordt te Wekerom de Hartenberg geopend.

Op wetenschappelijk gebied wordt in 1931 samen met de Vrije Universiteit het Paedologisch instituut opgericht. In 1967 wordt een observatiecentrum, de Ederhorst te Ede, geopend, een kinderpsychiatrisch centrum dat nu los staat van 's Heeren Loo. 

Halverwege de jaren 60 verandert de zorg van karakter. De medische benadering maakt plaats voor een orthopedagogische, en later voor het ideaal mensen met een verstandelijke beperking te laten wonen in een zo normaal mogelijke woonomgeving. De deskundigen, zoals de ooit zo machtige artsen leggen zich toe op de terreinen waar ze deskundig in zijn en beperken zich daartoe. De grote instituten van destijds ontwikkelen zich steeds meer tot buurtschappen en wijken met een gemengde bevolking, terwijl steeds meer voormalige bewoners in kleine groepjes in stad of dorp wonen en werken. De protestants- christelijke identiteit is geleidelijk vervangen door een algemeen-christelijke.

De Hartenberg
’s Heeren Loo Zuid – Veluwe is de nieuwe naam van het centrum De Hartenberg. De Hartenberg is onderdeel van de Stichting ’s Heeren Loo en bevindt zich op een 86 hectaren groot terrein, het landgoed Peppelenbosch en Westenrode, in de Wekeromse bossen. Het terrein is in 1960 aangekocht door de Sichting ’s Heeren Loo met de bedoeling om hier De Hartenberg te vestigen. Centrum De Hartenberg wordt in de jaren ‘60 door ’s Heeren Loo opgericht als: “Inrichting van de Vereniging tot Opvoeding en Verpleging van Geesteszwakke Kinderen De Hartenberg. Aanvankelijk is het de bedoeling van De Hartenberg om huisvesting te bieden aan zo’n 1000 verstandelijk gehandicapten. De Hartenberg als een “inrichting, waar “onnozelen” tot rust kunnen komen. Afgelegen van de boze buitenwereld, met een eigen kerk, keuken, recreatiezaal en wasserij. Een dorp met een directeur als burgemeester.” Centrum De Hartenberg is een ontwerp van dhr. H. van Leeuwen, architeci en lector aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. De eerste steen voor de bouw wordt op 26 juni 1967 gelegd door dhr. B. Roolvink, minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. H.K.H. Prinses Margriet opent de Hartenberg officieel op 20 mei 1969. Geneesheer-directeur van De Hartenberg is dhr. dr. Mijnhardt. Tegenwoordig draagt De Hartenberg de naam ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe, maar onder de naam Hartenberg is het centrum in de wijde omtrek bekend gebleven. 

Maar ook bij De Hartenberg is de zorg van karakter veranderd. Ook hier staat tegenwoordig het idee voorop dat de bewoners/cliënten zoveel mogelijk een plaats in de gewone samenleving moeten kunnen hebben. Sinds de opening hebben nooit meer dan 450 mensen op ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe gewoond. Tegenwoordig zijn dit er nog ongeveer 200 mensen.

Bewoners
In centrum De Hartenberg wonen:

• mensen met een verstandelijke beperking met verschillende begeleidingsvragen die crisiszorg krijgen. 

Zij verblijven slechts tijdelijk op het centrum, worden geobserveerd en na een advies wordt wordt overgegaan tot  wonen op De Hartenberg  of in een van de  ’s Heeren Loo-woningen in de omringende plaatsen. 

• mensen met een verstandelijke beperking die permanent op De Hartenberg blijven. Dit zijn er niet zo veel en het gebeurt slechts indien zijzelf en/of hun direct betrokkenen daarvoor kiezen. 

De cliënten en direct betrokkenen (ouders/familie) hebben sinds de jaren ’90 veel meer keuzevrijheid op het gebied van wonen en het activiteitenaanbod van De Hartenberg. 

Er wordt waar mogelijk uitgegaan van de (woon)wensen van de cliënt. ’s Heeren Loo streeft ook na dat haar cliënten/bewoners zoveel mogelijk integreren in de samenleving. Mensen met een verstandelijke beperking hebben het recht deel te nemen aan de maatschappij. Veel cliënten wonen het liefst in een gewone woonwijk, willen werken in een bedrijf, uitgaan in het café op de hoek en sporten bij een sportclub waar ook mensen zonder verstandelijke beperking komen. De vraag is of dat altijd lukt, maar het streven is er.

’s Heeren Loo omvat, naast centrum De Hartenberg, woonvormen die weliswaar onder ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe vallen, maar buiten het Hartenberg terrein gelegen zijn. De huidige Hartenberg is vooral  een woongemeenschap waarbinnen de relatie met bewoners en medewerkers heel belangrijk is. De ouders hebben een belangrijke stem in wat er op De Hartenberg gebeurt. 

Andere centra die vallen onder ‘s Heeren Loo Zuid-Veluwe zijn: 

• socio-woningen, gebouwd In Ede, Bennekom, Lunteren, Wageningen en Wekerom. De speciaal ontworpen en ingerichte woningen van de cliënten zijn meestal eigendom van de plaatselijke woningbouwvereniging. De bewoners en het personeel zijn cliënt of in dienst van ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe;
• andere groot- en kleinschalige voorzieningen van ’s Heeren Loo Zuid-Veluwe

De kindergroepen zijn gevestigd in “gewone” kinderdagverblijven. Zo komen kinderen die extra zorg en begeleiding nodig hebben in contact met kinderen op een “gewoon” kinderdagverblijf en omgekeerd.

Bijzondere activiteiten
De staf van De Hartenberg vindt het niet alleen belangrijk dat haar bewoners naar Ede toe gaan, maar ook dat Ede De Hartenberg weet te vinden. Er worden regelmatig activiteiten georganiseerd waar iedereen welkom is: 

• een mooi theehuis waar mensen tijdens een wandel-of fietstocht een verfrissing kunnen komen drinken, is tijdens de Veluwse fiets-vierdaagse een officieel rustpunt; 
• de kerkdiensten op het terrein van De Hartenberg worden bezocht door Hartenberg-bewoners, maar ook door mensen die in de omgeving wonen;
• op DOEDAC het activiteitencentrum van De Hartenberg verblijven ook cliënten die niet op De Hartenberg wonen; 
• sinds 1981 wordt jaarlijks een Truckerdag georganiseerd door SAMEN ÉÉN Belangen Vereniging Edese Chauffeurs. Truckerchauffeurs komen van heinde en ver met hun truck naar De Hartenberg en rijden dan met de bewoners in colonne door de omgeving. Op het Hartenbergterrein zijn feesttenten ingericht en vinden allerlei activiteiten plaats;
• tijdens De Heideweek nemen cliënten van De Hartenberg deel aan de voorbereiding en uitvoering van evenementen, zoals bijvoorbeeld de Heideweekoptocht.

Getoonde foto
GA05289