De Born

De Born

Tienduizenden vrouwen bezochten sinds 1933 ‘De Born’ in Bennekom. Zij kwamen voor hun ontspanning, politieke vorming en persoonlijke bewustwording. Gefinancierd uit particuliere middelen was De Born stijlvol, gerieflijk en mooi.  Het centrum was aanvankelijk uitdrukkelijk bestemd voor arbeidersvrouwen, leden van de Sociaal-Democratische ArbeidersPartij (SDAP).

Later kwamen deelnemers ook van buiten de sociaal-democratische kring. De Born bevond zich steeds in de voorste gelederen van de vrouwenbeweging. Het feminisme werd op De Born niet uitgevonden, maar kreeg er wel stevige impulsen.

Grondaankopen
Rond 1900 behoorde het gebied ten oosten van de Selterskampweg in Bennekom grotendeels toe aan de heren A.C. van Daalen en J.C. Koker. In 1932 deed mevrouw Anna Elisabeth Ribbius Peletier een belangrijke grondaankoop. Zij nam van Koker ongeveer 73 hectare over en later kocht zij van Van Daalen een aangrenzend perceel van circa 10 hectare. Op het terrein werd De Born gebouwd, een studie- en ontspanningsoord voor vrouwen. Bijna het gehele gebied heeft mevrouw Ribbius Peletier in 1968 geschonken aan ‘Natuurmonumenten’ , die het enkele jaren later overdroeg aan ‘Staatsbosbeheer’. Op deze wijze is het gebied vrij toegankelijk gebleven.

Liesbeth Ribbius Peletier
Anna Elisabeth Ribbius Paletier werd geboren in Utrecht op 29 juli 1891. Zij was enig kind van een bemiddelde sigarenfabrikant en koffie- en theebrander. Liesbeth Ribbius Peletier ging na de HBS rechten studeren in Utrecht. Zij promoveerde in 1920 cum laude en werd in 1922 adjunct-directeur van de eerste (meisjes) School voor Maatschappelijk werk. Spoedig daarna werd zij lid van de SDAP en vanaf 1926 organiseerde zij met veel succes zomercursussen, waarop zij in 1932 het terrein in Bennekom kocht. Liesbeth Ribbius Peletier was jarenlang Statenlid en Gedeputeerde van Noord-Holland. Na de oorlog werd zij lid van de Raad van State (voor de Partij van de Arbeid) en werd ook het eerste vrouwelijke lid van de Raad van Europa. Mevrouw Ribbius Peletier overleed op 30 september 1989.

De Born
Het gebouw werd in 1932 ontworpen door de Amsterdamse architect  P. Vorkink (in opdracht van mevrouw A.E. Ribbius Peletier). De twee belangrijkste voorwaarden die gesteld werden aan het gebouw waren dat arbeidersvrouwen zich er thuis moesten voelen en dat van het ontwerp een vormende werking diende uit te gaan. Naast de architect werden binnenhuisarchitect F. Spanjaard en tuinarchitecte J. Bouwens gevraagd voor een ontwerp voor het interieur, respectievelijk de aanleg van de tuin. Het huis werd gebouwd in de ‘zakelijk-expressionistische stijl’ en vormde een typologisch voorbeeld van een rust- en vakantiehuis in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Voor het interieur ontwierp Spanjaard  enkele eigen meubels, die hij combineerde met seriemeubels, waaronder Gispen stalen buismeubels. Het ontwerp voor de tuin omvatte tevens een bloemen- en een kruidentuin. In 1956 werd een vleugel aangebouwd en ook in 1991 werd nog een aanbouw gedaan. In 2001 werd De Born (huis en tuin) op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. Al sinds 1992 was het complex niet meer in gebruik als vormingscentrum.

Lesbiënnes
Na de tweede Wereldoorlog bleef De Born een bolwerk voor sociaal-democratische vrouwen tot in de jaren negentig. Dat verliep in de jaren zestig vaak moeizaam toen de oude en de nieuwe generatie elkaar afwisselden, vooral met de komst van de actiegroep ‘Man-Vrouw-Maatschappij’. Nadien stonden vrouwenemancipatie en de acceptatie van lesbiënnes centraal, wat soms leidde tot klachten uit de buurt van Bennekommers die al die vrijgevochten en soms schaars geklede vrouwen storend vonden. In die jaren beschouwden vele vrouwen De Born als hun huis. Groepen als de ‘Rooie Vrouwen’, Vrouwen in de overgang (VIDO), Blijf van mijn Lijf-huizen, maar ook de Nederlandse Bond van Plattelandsvrouwen en groepen allochtone vrouwen waren regelmatige gasten. Vele bekende Nederlanders bezochten De Born als cursist of als inleider. Op de gastenlijst staan namen als: Hedy d’Ancona, Liesbeth den Uyl, Elske ter Veld, Ien van den Heuvel en vele anderen vermeld.

Sluiting
Vanaf 1950 was De Born aangesloten bij de Federatie van Vormingscentra en kreeg het subsidie van de overheid. Het Ministerie van WVC droeg voor zeventig procent bij in de deelnemerskosten. Toen daar in 1990 een einde aan kwam kon de stichting De Born niet zelfstandig verder en fuseerde met andere organisaties. Het gebouw werd in 1994 verlaten en daarna door de stichting verhuurd. Zo was het van 2004 tot 2008 een kraamhotel. In 2009 is het landgoed aangekocht door een Lunterse ondernemer die het pand en zijn omgeving fraai heeft gerestaureerd. Het gebouw De Born heeft nu een bedrijfsbestemming, waarin vier bedrijven zijn gevestigd.

Getoonde foto
GA14597