't Winkeltje van Lammert

't Winkeltje van Lammert

Periode: 1904 tot heden

’t Winkeltje aan de Amsterdamseweg, in het Bospoortgebied, is het enige bewaard gebleven pand in de stijl van de middenstand uit het begin van de 20^e eeuw. Het is een zogenaamd woon-winkelhuis, anderhalve woonlaag hoog. In de Bospoort waren in die tijd meerdere van dit soort panden te vinden.

Het oude centrum van Ede lag vroeger meer naar het noorden dan tegenwoordig. Vanaf de Oude kerk tot aan het huidige café De Bospoort waren er aan de Grotestraat diverse winkeltjes. Hier waren groentehandelaren, slagers, bakkers, fietsenmakers, manufacturenhandelaars en kruideniers, gevestigd. Ook vond men hier de werkplaatsen van timmerlui, smeden en andere ambachten

Ruime opzet
In 1895 laat zaadhandelaar Van de Brink in dit gebied een winkel bouwen, die we nu kennen als ’t Winkeltje. Hij kiest een goede plek bij de kruising van de Grotestraat met de Arnhemseweg en de (zand)weg naar Lunteren. De woon-winkel is, voor die tijd, ruim opgezet, met aan de straatzijde, rechts naast de winkeldeur de winkel met de etalage. Achter de winkel is de woonkamer met twee bedsteden; er staat een platte buiskachel tegen de muur van de winkel. Het achterhuis heeft een keuken en een ‘deel’ met waterpomp. Veel van de winkelvoorraad wordt in het achterhuis opgeslagen. Van hieruit leidt een trap naar de zolder en een naar de kelder. Achter de woning is een aanbouw met plaats voor de ‘poepdoos’ en varkens en kippen.

Venten
In 1904 neemt Lammert Hendrik van de Bospoort (Ede, 1869) het pand over. Lammert is drie jaar eerder getrouwd met Bartje Christina Klok (Ede, 1875). In dat openingsjaar wordt ook dochter Hilletje geboren, in 1910 gevolgd door een tweede dochter: Bartje. Het is hard werken geblazen voor Lammert en zijn vrouw; maar Lammert kent het klappen van de zweep. Zijn vader was ook koopman-winkelier. Terwijl vrouw Bartje de winkel (en het gezin) verzorgt, trekt Lammert er op uit om zijn handelswaar aan de man te brengen. Hij heeft zo zijn eigen manier van productvervoer: een kruiwagen! Hoge, blauwgeverfde schotten vergroten de inhoud van de krui, terwijl brede banden, kruislings over zijn rug, het voortduwen vergemakkelijken. Hij vent zijn waren uit aan de Stationsweg, in de Maanderbuurt en de Doesburgerbuurt. Op vrijdag gaat hij met een mand vol boter, kaas en eieren per trein naar de markt in Arnhem. In de tussenliggende dagen werkt Lammert veel in de diepe moestuin achter het huis, langs het Stompekamperpad. 

Interieur
De winkel ziet er keurig uit; de toonbank, de kasten, de schappen en de wanden zijn netjes geschilderd. Op de toonbank staan glazen stopflessen met snoepjes, ernaast de weegschaal. Achter de toonbank staat een grote grutterskast vol met blikken, bussen en flessen, bijna alles wordt ‘los’ verkocht. De bakken onderin de kast bevatten onder andere: rijst, bonen erwten, havermout, meel en gort. Ook groene zeep, stijfsel en stroop worden ‘los’ verkocht. Op de schappen naast de kamerdeur liggen schoonmaakmiddelen, borstels, kwasten en zeefjes uitgestald. Ook is er ruimte gemaakt voor rookwaren. Aanmaakhoutjes en petroleum worden ‘achterom’ verkocht. Koffie wordt uit een groot blik geschept. In de winkel staat een grote koffiemolen, waarmee ter plekke de koffiebonen kunnen worden gemalen. Boter komt uit een grote Keulse pot.

Meewerken
Als Hilletje twaalf of dertien jaar is wordt ze van school gehaald om haar moeder in de winkel te gaan helpen. Inmiddels is er ook een kostganger in huis genomen: juffrouw Brusse van de Paasbergschool.

Ook voor Bartje is doorleren er niet bij, zij moet thuiskomen en meehelpen. Hilletje doet het winkelwerk en Bartje het huishoudelijke werk; het worden saaie, degelijke dames die zich weinig in het openbaar vertonen. Moeder Bartje heeft reuma en kan steeds moeilijker werken, ze zit graag in het inmiddels achter in de tuin gebouwde prieeltje. De crisisjaren en de Tweede Wereldoorlog zijn ook voor de Van de Bospoorts moeilijk. Werkloosheid, armoede en bezetting maken het kruideniersbestaan er niet makkelijker op. De eigen tuin en varkens zijn een uitkomst. Hilletje werkt zich krom in de winkel, terwijl moeder nog amper haar stoel uit komt. Na de oorlog werkt Nellie Krop bij Van de Bospoort in de huishouding en doet de verzorging van moeder Bartje. Na de dood van vader Lammert in 1954 en moeder Bartje in 1957 nemen de gezusters hun taken in winkel en woning over.

Einde
In de vijftig jaar dat ’t Winkeltje in de Bospoort op dat moment bestaat, is er nauwelijks iets veranderd aan het interieur, noch aan de handelswaar. De zusters hebben elk hun eigen taak; Hilletje voor en Bartje achter. Ze zijn het samen zeer eens over het in stand houden van het oude, niets mag veranderd worden. Alleen ’s zondags zie je ze samen, als ze ter kerke gaan. Als Hilletje in 1974 ziek wordt en overlijdt wordt ’t Winkeltje gesloten. Bartje trekt zich terug, ze leeft haar eigen leventje, zo behoudend mogelijk. Ze overlijdt in 1997 en laat haar bezittingen na aan de Hervormde Gemeente in Ede en de Gereformeerde Zendingsbond.

Restauratie
Bijna wordt ’t Winkeltje verkocht aan een projectontwikkelaar, maar een groep Edenaren slaat alarm. Zij overtuigen het college van burgemeester en wethouders van het belang van deze laatste woonwinkel uit de beginjaren van de 20^e eeuw. De gemeente koopt het woon-winkelhuis plus de omliggende grond en de burgers verenigen zich in een stichting. Deze stichting is erin geslaagd het pand (winkel en woonhuis) vrijwel geheel in z’n oude staat, van rond 1920, te restaureren en oude voorwerpen en meubilair te achterhalen. De stichting heeft het winkeltje ingericht als nostalgisch snoepwinkeltje, dat zaterdags geopend is, waarbij vrijwilligers de verkoop verzorgen. Op afspraak kunnen er op andere dagen rondleidingen worden gegeven.

Getoonde foto
GA29017