Woningbouwverenigingen

Woningbouwverenigingen

Plaatsaanduiding: Gemeente Ede 

In het midden van de negentiende eeuw werd in ons land de behoefte aan goedkope, sociale huurwoningen steeds groter. Om deze nood te lenigen werden er woningbouwverenigingen opgericht, veelal op basis van politieke en/of levensbeschouwelijke gronden. De eerste vereniging werd in 1852 opgericht in Amsterdam: de ‘Vereniging ten behoeve der Arbeidersklasse’. Een jaar later in Arnhem gevolgd door de ‘Vereniging tot het verschaffen van geschikte woningen aan de Arbeidende Klasse’. 

De Woningwet die in 1901 werd aangenomen en in 1902 in werking trad, moest een einde maken aan de slechte huisvesting in Nederland. De wet regelde de kwaliteit en de hygiëne van nieuwbouwwoningen en in de tweede plaats de betaalbaarheid en de hoeveelheid woningen. In de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog ontstond er grote behoefte aan woningwetwoningen, omdat het particulier initiatief het liet afweten. Overal in ons land werden woningbouwverenigingen opgericht; zo ook in Ede.

Patrimoniums
Op 5 september 1916 werd Patrimoniums Bouwvereniging opgericht, een vereniging op protestants-christelijke grondslag. Het eerste complex van 28 woningen met 16 schuurtjes werd in 1918/1919 gebouwd tussen de Verlengde Maanderweg, de Hovystraat, de Klaas Katerlaan en de Princesselaan. Twee jaar later gevolgd door  ongeveer honderd woningen langs de Kolkakkerweg. De eerste woningen van Patrimoniums waren zeer slecht gebouwd; al in 1929 moest veel geld worden besteed aan de daken, die inmiddels meer dan tien centimeter doorbogen! Patrimoniums kende ook een afdeling Lunteren, maar daar is nooit gebouwd en de afdeling werd later opgeheven.

Ede
Op 1 augustus 1919 werd Woningbouwvereniging Ede, een vereniging op algemene grondslag, opgericht. Met behulp van de landelijke onderofficierenvereniging Ons Belang richtten een aantal onderofficieren deze vereniging op omdat het Rijk onvoldoende woonruimte had laten bouwen. Deze  militairen verbleven noodgedwongen op de kazernes, vaak ver van hun gezinnen. Om eventuele problemen te vermijden werd niet vastgelegd dat de te bouwen woningen alleen aan militairen zouden worden verhuurd. Architect G. Feenstra ontwierp een complex van 26 woningen in tuindorpstijl.

Vooruit
De oprichting op 3 september 1919 van de Woningbouwvereniging Vooruit hield verband met de komst van de Enka/AKU naar Ede. Formeel was de vereniging onafhankelijk, maar in de praktijk was de invloed van de fabriek overduidelijk. Men wilde op korte afstand van het bedrijf een woonwijk hebben ten behoeve van de arbeiders. Vooruit ging voortvarend van start en diende een aanvraag in voor een bouwvergunning van driehonderd woningen. In 1920 begon (in twee fasen) de bouw van een arbeiderswoonwijk, een tuindorp naar Engels idee, in Ede-Zuid.

Plicht Getrouw
De protestants-christelijke Bouwvereniging Plicht Getrouw werd op 21 november 1919 opgericht, met hulp van het Christelijk Werkliedenverbond Werkend Help Ik. Deze vereniging hield zich bezig met woningbouw in het dorp Bennekom. De eerste zestien woningen (in blokjes 4x2 en 2x4 woningen) werden gebouwd aan de Verlengde Achterdorpseweg. Bij alle woningen kwam een flinke tuin, zodat de bewoners in staat waren hun eigen groenten te verbouwen. De huur werd vastgesteld op vier gulden per week.

De Eenvoud
Op 4 augustus 1921 werd de woningbouwvereniging De Eenvoud opgericht. Het was een algemene vereniging, gevestigd en werkend in Geldersch Veenendaal. In de jaren 1923 en1924 werden hier twintig woningen gebouwd, waarbij het bebouwingsplan voorzag in ruime tuinen (500 m2) voor het zelf verbouwen van groenten en aardappelen. Na de overgang van Geldersch Veenendaal in 1960 naar de provincie Utrecht werden de woningwetwoningen overgedragen aan de gemeente Veenendaal.

Gemeentelijke Dienst Huisvesting
De voornaamste taak van de Gemeentelijke Dienst Huisvesting was een correcte verdeling van woningen in de tijd van de woningnood na de Tweede Wereldoorlog. De Woonruimtewet van 1947 gaf de gemeenten daartoe mogelijkheden. De laatste inschrijving door woningzoekenden geschiedde op 17 september 1963. Naast de woningbouwverenigingen bouwde de gemeente Ede zelf ook woningen in het kader van de woningwet. In 1950 bezat het Gemeentelijk Woningbedrijf ongeveer driehonderd woningen.

Onze Woning
Op 10 maart 1955 volgde nog de oprichting van de Woningbouwvereniging Onze Woning. Dit was een vereniging op rooms-katholieke grondslag .Het aantal katholieken steeg in de naoorlogse jaren sterk, vooral door de komst van nieuwe medewerkers bij de Enka. Men startte al snel met de bouw van 22 arbeiderswoningen aan de Sportlaan.

Centrale Woningstichting
Op 29 april 1948 besloot de gemeenteraad tot oprichting van de Centrale Woningstichting Ede (CWS). De stichting ondersteunde de woningbouwverenigingen bij de opbouw van de volkshuisvesting na de Tweede Wereldoorlog. De CWS bezat zelf geen woningen, maar voerde het beheer, zowel technisch als administratief uit. De eerste vergadering van het bestuur van de CWS vond plaats op 25 november 1948. De stichting startte met vier medewerkers en een woningbestand van ongeveer 400 woningen. De verenigingen Ede en Plicht Getrouw bleven nog enige jaren zelf de huren innen. Ook de uitvoering van de Woonruimtewet 1948 werd aan de Centrale Woningstichting Ede opgedragen.

Fusies
In 1984 nam woningbouwvereniging Ede de woningbouwvereniging Vooruit over. In 1986 fuseerden Patrimoniums Bouwvereniging en Onze Woning tot een algemeen christelijke woningbouwvereniging. Deze vereniging kreeg de naam De Eendracht.

Woonstede
In het midden van de jaren tachtig ontstond meer behoefte aan gelijkwaardige verhoudingen bij de deelnemers aan de CWS. De gemeenteraad speelde op dat moment nog steeds een overheersende rol. Nadat in 1989 de Centrale Woningstichting Ede al was geprivatiseerd, werd op 1 januari 1992 Woonstede opgericht. De Centrale Woningstichting, het Gemeentelijk Woningbedrijf en de woningbouwverenigingen Ede en De Eendracht vormden één grote corporatie.

Getoonde foto
GA14396