Wasserij Gelria

Wasserij Gelria

De houthandelaren gebroeders Leendert, Piet en Willem Tulp richten op 1 mei 1906 de N.V. Stoomwasch- en Strijkinrichting ‘Gelria’ op. Deze ondernemers zien, vooral door de komst van het garnizoen naar Ede, mogelijkheden voor de exploitatie van een wasserij.

De bekende Edese architect A. Kool ontwerpt een complex voor een wasserij met kantoor en woonhuis, een ketelhuis voor de stoommachine en een 21 meter hoge schoorsteen. De wasserij start met twee wasmachines, een centrifuge, een stoompomp en een stoommangel. De aandrijving wordt geleverd door een stoommachine van tien PK. Boven de strijkzaal, de wasserij en het ketelhuis liggen de droogzolders die worden verwarmd door de afgewerkte stoom. Als directeur van het nieuwe bedrijf wordt Johan Schokker aangesteld; men start met 15 medewerkers.

Waswater
Het afvalwater vormt aanvankelijk nog wel een probleem, omdat men niet via openbare goten mag afvoeren. Gelria beschikt over een flink stuk grond tussen de Schaapsweg en de Ganzeweide en daar wordt het vuile waswater naar afgevoerd (onder de spoorlijn door). Dit terrein is omgeven door een aarden wal van ongeveer een meter hoog en krijgt in de volksmond al snel de naam ‘zeepsloten’. Vanaf 1918 wordt gedurende de wintermaanden deze waterplas ter beschikking gesteld als ijsbaan. Wel moet het enkele dagen flink vriezen wil dit water, vol zeep- en chloorresten, in betrouwbaar ijs veranderen. In 1936 wordt er een betonvloer in gestort en wordt de plas in de zomermaanden gebruikt als kanovijver. Als eind jaren ‘30 in Ede riolering wordt aangelegd, verdwijnt de lozing van afvalwater op eigen terrein. De kanovijver wordt in 1951 gedempt.

Bezettingstijd
In 1928 verkopen de gebroeders Tulp de wasserij aan directeur Schokker. Deze moderniseert het bedrijf: de droogzolders maken plaats voor droogmachines en persen en er komt een centrifuge bij met elektromotor. Inmiddels wordt de was in de omliggende plaatsen gehaald en gebracht met een vrachtwagen, type T-ford. Tot de oorlog draai Gelria, ondanks de crisisjaren, redelijk. In 1940 overlijdt Johan Schokker en nemen Jan en Douwe Schokker de directie van hun vader over.

In de eerste bezettingsjaren draait de wasserij, ondanks gebrek aan zeep, nog redelijk. Bezorging moet met de bakfiets, omdat de bedrijfsauto is gevorderd. In januari 1944 tast een brand de gebouwen van Gelria flink aan. De bezetters gebruiken het schaftlokaal van Gelria als wachtlokaal. Een van een krib gevallen deken vat vlam tegen de kachel, waarna een deel van het bedrijf afbrandt. Hierna functioneert de wasserij nog maar mondjesmaat. Na de luchtlanding op 17 september 1944 komt de wasserij, net als veel andere Edese bedrijven, geheel stil te liggen.

Groei
Na de bevrijding van Ede (17 april 1945) wordt direct begonnen met herstelwerkzaamheden en op 25 juli kan er weer gewassen worden. Wegens gebrek aan personeel wordt aanvankelijk gebruik gemaakt van te werk gestelde (geïnterneerde) vrouwen en meisjes. De klantenkring breidt zich gestaag uit met ziekenhuizen, instellingen, hotels en particulieren. In 1976 dragen Jan en Douwe Schokker de leiding van het bedrijf over aan Johan (Jzn) Schokker. In de volgende jaren worden de capaciteit en de werkomstandigheden aanzienlijk verbeterd door automatisering. In 1983 wordt de overbodig geworden schoorsteen, na bijna 80 dienstjaren, gesloopt (en hiermee verdwijnt de laatste herinnering aan de oude tijd).

Sloop
In 1985 wil de gemeente Ede het terrein van ‘Gelria’ herinrichten in het kader van de centrumplannen. Nieuwbouw op een industrieterrein betekent een (te) grote investering voor de wasserij. Bovendien is er binnen de familie geen opvolger voor de zaak. In 1987 wordt de bedrijfsvoering gestaakt en in 1991 wordt Gelria geliquideerd. Een projectontwikkelaar koopt het perceel en sloopt de gebouwen. De bodem blijkt ernstig te zijn vervuild door chemische stoffen en bodemreiniging blijkt een kostbare zaak.

Ruim tien jaar later blijkt die verontreiniging te zijn verdwenen (weggespoeld?) en kunnen bouwplannen voor winkels, woningen en parkeerplaatsen uit de kast worden gehaald.

Getoonde foto
GA13709