De geschiedenis van Ederveen

De geschiedenis van Ederveen

Van 1600 tot heden

De geschiedenis van Ederveen begint met drie afscheidingen en een samenvoeging. Het gebied dat we nu kennen als Ederveen behoort oorspronkelijk tot de buurt Doesburg en deels bij de buurt Ede-Veldhuizen. Het gebied De Fliert behoort aan de buurt Het Woud.

Omstreeks 1700 scheiden de gebiedsdelen zich af om samen de nieuwe buurt ‘Doesburgeragterveen en De Fliert’ te vormen. En daar waar De Fliert tot op heden een dun bevolkt agrarisch gebied is gebleven, ontstaat zuidelijker langzaam het dorp Ederveen, met een kern en centrale voorzieningen.

Moeras
De Gelderse Vallei is duizenden jaren een groot moeras waar zich veen vormt. Als veen gedroogd wordt, krijgt men turf. En turf is in vroeger eeuwen de brandstof voor vuur en haard. Ederveen stelt tot de Middeleeuwen maar weinig voor: het is een groot ondoordringbaar moeras met veel beekjes en waterpoelen.  Af en toe komen Edenaren hier turf steken voor de winter. Het gebied kent vele namen: Heerenveen, Doesburgerveen, Achterveen, Turfveld, Doesburgeragterveen en Edeseveen.

Ontginning
In de zeventiende eeuw wordt een begin gemaakt met de ontginning van het gebied. Deze ontginning zal nog eeuwen duren. Op de plekken waar turf is gestoken, gaan enkele zeer arme gezinnen wonen. Er worden wat plaggehutjes gebouwd en men begint kleinschalige boerenbedrijfjes op te zetten. Daarnaast proberen deze boeren wat geld bij te verdienen door turf te steken voor derden. Na de oprichting van de nieuwe buurt ontstaat wat meer bedrijvigheid, getuige ook het bewaard gebleven buurboek (besluitenboek) met gegevens vanaf 1790.

Water
Ederveen blijft lang erg drassig. Er worden wel kaden en dijken aangelegd, maar deze zijn vaak onvoldoende om het water dat van de Veluwe afkomt te keren. In het Buurboek wordt regelmatig melding gemaakt van de aanleg van ‘heulen’ (duikers) en het schoonmaken van sloten. Ederveen staat dan ook herhaaldelijk blank. In 1855 moeten vrijwel alle bewoners vluchten als de Rijndijk bij Wageningen het begeeft en zelfs de Slaperdijk breekt. Tot aan Amersfoort komt in die winter het water.

Bruinhorst
Kasteel Bruinhorst is het meest markante gebouw van Ederveen, maar het hoorde vroeger onder Lunteren. Het is dan een versterkt huis met een gracht er omheen, waarvan Jan van Esveld in 1647 de eigenaar is. Tot 1877 is Bruinhorst in het bezit van de adelijke familie Torck. In 1878 wordt op dezelfde plaats het huidige kasteel gebouwd door de familie Reiger, die het in 1942 verkoopt aan de Nederlandse Staat.

School
Het arme dorp Ederveen kent lang geen school. In 1862 wordt, verplicht door een algemene wet, een school gebouwd aan de Schras. De school bestaat uit één lokaal waar 152 leerlingen in kunnen. Er komen echter 188 kinderen naar school, terwijl eigenlijk 212 kinderen leerplichtig zijn! Het eerste hoofd van de school is E. Willemsen. Hij geniet een jaarsalaris van zeshonderd gulden. Deze openbare school wordt in 1939 opgeheven. In hetzelfde gebouw is men in 1928 begonnen met christelijk onderwijs, met als eerste schoolhoofd meester Mouw.

Kerken
Tot het einde van de 19e eeuw heeft Ederveen geen eigen kerk; Ederveen behoort bij de kerk van Ede. Omdat men Ede toch wel wat ver weg vindt, begint men in de openbare school aan de Schras met godsdienstoefeningen door predikanten uit Ede. In 1889 krijgt men, dankzij een schenking, een eigen gebouw aan de Schras. De eerste voorganger is de heer (geen dominee) Roelofsen. In 1943 wordt dominee De Jong beroepen en er ontstaat een zelfstandige Hervormde Gemeente. Intussen hebben een aantal Ederveeners zich in 1920 afgescheiden van de Hervormde Gemeente en de Oud Gereformeerde Gemeente opgericht met een kerkgebouw aan de Hoofdweg. In 1934 valt deze kerk uiteen in een Oud Gereformeerde Gemeente en een Gereformeerde Gemeente. Beide gemeenten bouwen eigen kerkgebouwen in het dorp.

Einde buurt
Met het groeien van het dorp worden de kosten voor onderhoud van de wegen hoger. Dit wordt een steeds grotere last voor de buurt, waarvoor zelfs een lening bij notaris Dinger noodzakelijk is. Tijdens de buurspraak van 1901 wordt voor het eerst gesproken over het opheffen van de buurt. Het zal tot 1922 duren voordat de gemeente Ede de bezittingen, met lusten en lasten, overneemt en de buurt ophoudt te bestaan.

Groei
Tot 1900 kent Ederveen weinig meer dan de Hoofdweg met hier en daar wat bebouwing. De grootste groei komt pas in de 20e eeuw. In het jaar 1900 vestigen twee meelfabrieken zich in Ederveen. Er komt wat meer bedrijvigheid, mede door de eierveiling. Langs de hoofdweg verrijzen bedrijfjes, winkels en woningen. Ter hoogte van de Schras wordt een plein aangelegd met onder andere een dorpshuis. Vanaf 1960 komt ook de woningbouw op gang (Ederveen-Oost).

Getoonde foto
GA09165